Baśnie o Gdańsku od średniowiecza do kosmosu

W magicznym świecie baśni wszystko może się zdarzyć. Symbole Gdańska ożywają, legendy i baśnie kaszubskie łączą się z mitologią grecką i słowiańską, a język współczesnej bajki stylizowany jest na dziewiętnastowieczny. Po lekturze "Baśni z Grodu Neptuna" Zenona Gołaszewskiego pozostaje jednak niedosyt.

Zenon Gołaszewski w "Baśniach z Grodu Neptuna" odważnie lawiruje pomiędzy światem baśni, legend i gminnych podań. Pomaga mu w tym dzielny pisarczyk Literka - mianowany przez Neptuna kronikarzem dla dzieci, który dzięki niezwykłym przyjaciołom i wehikułowi czasoprzestrzennemu poznaje i spisuje dzieje Gdańska i Pomorza.

Często historie oparte na podstawie mitycznych podań i rodzimych legend stanowią podstawę nowych baśni, umiejscowionych w Gdańsku. I tak legenda warszawskiej syrenki posłużyła do napisania historii "O gdańskiej syrence zwanej Wodną Panną". Z kolei do powstania Gdańska pośrednio przyczynił się odważny Lech z legendy o Lechu, Czechu i Rusie, którego synowie Gdanisław i Kaszuba osiedli na Pomorzu ("O Kaszubie, Gdanisławie i rusałce Gedanii").

Opowieści mają kompozycję szkatułkową. Czyta się je dobrze. Ożywiają je ironiczne komentarze autora do obecnej rzeczywistości i tradycji literackich - "Literka właśnie napisał książkę, którą przeczytało dziesięć, a może nawet pięć osób. (...) bo wiadomo: im mniej ludzi książkę przeczytało, tym bardziej to znaczy, że jest ona mądra i niewielu jest w stanie ją ogarnąć" lub "nagrodę Nobla wręcza się za mało zrozumiałe teksty".

Gołaszewski nawiązuje też do twórczości Marii Konopnickiej, Williama Szekspira ("Sen nocy letniej"), czy Wojciecha Bogusławskiego (trawestacja znanego tytułu sztuki Bogusławskiego na "Cud mniemany, czyli krasnoludki i kraśnięta"). Nie zapomina też o osiągnięciach Einsteina, zwanego w książce "Dziadkiem Albertem", zjednoczeniu Europy i otwarciu granic państw europejskich.

Autor chętnie korzysta z postaci zaczerpniętych z legend kaszubskich - znajdziemy w jego baśniach kraśnięta (kaszubskie krasnoludki), stolemy (olbrzymy) czy boginię Jastrę (jako Czarodziejka Jastra staje się przewodniczką głównego bohatera książki - pisarczyka Literki). Oprócz mitycznego Neptuna (ożywającego, jak inne postaci, na gdańskich pomnikach) w książce Gołaszewskiego pojawia się też zazdrosna Afrodyta czy pegaz. Wśród bohaterów "Baśni..." jest również Koszałek-Opałek, zapożyczony wprost z "O krasnoludkach i sierotce Marysi" Marii Konopnickiej.

Plastyczny, barwny opis baśniowego świata zakłóca jednak niepotrzebna stylizacja na język staropolski ("jeno", "azali", "przyzba", "pilnie baczył" i wiele, wiele innych). Niekonsekwencją razi też żonglerka motywami zaczerpniętymi ze staropolskich legend oraz greckich i słowiańskich mitów.

Miesza się świat baśniowy z rzeczywistym - czarodziejka Jastra wpadnie na spotkanie z Literką w jeansowych spodniach i kurtce, żeby nie zostać rozpoznaną przez przechodniów, chociaż baśniowe reguły pozwalają wszystkim bohaterom m.in. swobodnie oddychać pod wodą lub polecieć w kosmos.

Warto kolejne "Baśni z Grodu Neptuna" czytać oddzielnie, prezentując je dzieciom ze stosownym komentarzem, o który niestety Zenon Gołaszewski nie zadbał (a przydałyby się choćby po to, aby rozróżnić liczne fakty od fikcji literackiej, co znacznie ułatwiłoby odbiór opowieści). Szkoda też, że tak mało jest ilustracji (autorstwa samego Zenona Gołaszewskiego).

Każda z baśni składających się na tę książkę - może poza najsłabszą, poświęconą wydawcy (Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej) futurystycznej "O czym wiedzą biblioteki" - stanowi ciekawą i wartościową pozycję, wzbogacające znane motywy baśniowe o nowy, nie tylko lokalny kontekst. A odkrywanie tajemnic choćby gdańskiego Zamczyska może się okazać prawdziwą przygodą zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców.