Jak pokonać nadmierny lęk o dziecko?

Lęk o dziecko wpisany jest w matczyną i ojcowską miłość. Martwimy się o zdrowie i przyszłość naszej pociechy. Jednak między zwykłą rodzicielską troską, a nadmiernym lękiem o dziecko istnieje cienka granica.

Zapewnienie swojemu dziecku bezpieczeństwa to dla znakomitej większości rodziców absolutny priorytet. Na trójmiejskim forum Rodzina i dziecko temat lęku o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka jest przedmiotem częstych dyskusji. Powinniśmy jednak wiedzieć, że nadopiekuńczość jest zagrożeniem - dla dziecka i matki. O tym jak poradzić sobie z nadmiernym lękiem o nasze dziecko rozmawiamy z Emilią Suszką - psychoterapeutą i trenerem rozwoju osobistego.

Czy to normalne, że kładąc dziecko do snu w jego własnym pokoju, gdzie jest spokojnie i bezpiecznie, wyobrażamy sobie jego cierpienie gdyby zostało np. uprowadzone lub gdyby okazało się, że jest śmiertelnie chore? Takie myśli przeszywają na wskroś i powodują fizyczny ból. Czy każda matka miewa takie obawy, myśli?

Lęk przed śmiercią dziecka jest do pewnego stopnia naturalnym uczuciem, które towarzyszy macierzyństwu, szczególnie w pierwszych miesiącach po porodzie. Kiedy dziecko jest maleńkie, nie potrafi nam przecież powiedzieć, co mu dolega, czy odczuwa jakiś ból. Matka zdana jest na swój instynkt, na swoją znajomość reakcji dziecka, których być może jeszcze nie zdążyła dobrze poznać, a może nie ma jeszcze zaufania do swojej macierzyńskiej intuicji. To powoduje obawy o zdrowie, a nawet życie niemowlęcia. Tego typu lęk zazwyczaj maleje w miarę upływu czasu, w miarę poznawania dziecka. Jednak lęk może czasem przybrać nadmierne rozmiary, wywoływać napady paniki, dezorganizować życie matki, kiedy np. nie może ona spokojnie spać, bo musi sprawdzać co chwilę, czy dziecko oddycha. Czasem nadmierny lęk o dziecko trwa nawet wtedy, kiedy ma ono już kilka lat.

Dlaczego tak się dzieje?

Nadmierny lęk o życie dziecka może mieć różne przyczyny. Bardzo często tkwią one korzeniami w dzieciństwie młodej mamy, w jej relacjach z własną matką, od której czerpiemy wzorce na całe życie. Jeśli będąc dzieckiem kobieta doświadczała lęków, związanych np. z rozstaniem z matką, to mogła wyrobić w sobie przekonanie, że ze wszystkim musi radzić sobie sama, co często prowadzi do nadmiernej potrzeby kontroli.

Często chce ona być lepszą mamą niż była jej własna. Krzywda lub śmierć dziecka oznaczałaby w jej pojęciu, że nie sprawdziła się w roli matki. Takie lęki mogą składać się na wywołanie nadmiernego lęku o życie dziecka.

Czasem młoda mama odczuwa tak silne przywiązanie do dziecka, że staje się ono jedyną najbliższą osobą w jej życiu. To naturalne, że dziecko zajmuje dużą część uwagi i czasu matki, koncentruje na sobie jej miłość i troskę. Jeśli jednak staje się na dłuższy czas najważniejszą osobą, z którą przeżywa ona bliskość i poczucie więzi, wręcz symbiozę (często kosztem np. partnera), to każda myśl o utracie dziecka powoduje nadmierne emocje, ogromny lęk przed osamotnieniem.

Czy to wynik problemów emocjonalnych matki?

Raczej określiłabym to jako niezbyt skuteczny sposób radzenia sobie z trudnymi uczuciami, do których zresztą młoda mama ma pełne prawo. Nadmierny lęk o dziecko może być wywołany przez kilka różnych czynników, które działają jednocześnie w psychice matki. Może on być przejawem silnego ogólnego lęku przed śmiercią, który tkwi gdzieś głęboko w psychice młodej mamy, jeśli nie miała okazji się z nim wcześniej uporać. Wszyscy doświadczamy lęku przed śmiercią, jest on naturalnym uczuciem, jednak współczesna kultura traktuje śmierć jak tabu, jakby zaprzeczała jej istnieniu. O śmierci się nie rozmawia, starzy ludzie nie umierają już w domu, więc młodsze pokolenia nie widzą śmierci. Unikanie wszelkiego kontaktu z tematem śmierci powoduje, że staje się ona straszną tajemnicą, budzącą nieokreślony lęk, który może się uaktywnić w formie lęku o dziecko. Tym bardziej, że śmierć dziecka jest czymś najtrudniejszym, co godzi w naturalną kolej rzeczy, powoduje, że znika cząstka rodziców, która miała przetrwać do następnych pokoleń. Warto jednak przyjąć głęboko do wiadomości, że nikt z nas nie jest nieśmiertelny, śmierć istnieje i to ona pozwala docenić wartość życia.

Z jakimi jeszcze trudnymi uczuciami musi sobie radzić matka?

Rola matki w powszechnym obrazie, łączy się z poświęceniem i miłością, nie daje się matkom prawa do przeżywania niechęci czy złości do dziecka. A uczucia takie są tak samo naturalne jak miłość, troska, przywiązanie. W każdej bliskiej relacji przeżywamy sprzeczne uczucia, raz jest miłość, innym razem złość. Kobieta ma prawo przeżywać ambiwalentne uczucia do dziecka, dopóki są to tyko uczucia i nie zamieniają się w krzywdzące działanie. Jednak najczęściej młoda mama sądzi, że powinna odczuwać tylko pozytywne uczucia do dziecka. A kiedy pojawia się złość, choćby o to, że straciła wolność, wtedy czuje się winna, zaprzecza temu uczuciu, chowa je tak głęboko w sobie, że nawet sama go sobie nie uświadamia. Taka głęboko ukryta złość może również zamienić się w nadmierny lęk o życie dziecka.

Jakie mogą być konsekwencje funkcjonowania pod tak wielką presją zarówno dla matki jak i dziecka?

Nadmierny lęk może wpływać bardzo negatywnie na samopoczucie matki, może ona doświadczać fizycznych objawów, takich jak: kołatania serca, przyspieszony oddech, sensacje żołądkowe, duszności itp. Pojawiające się napięcie i stres działają negatywnie na cały organizm matki, osłabiając jego siły witalne, mogą też prowadzić do apatii, przygnębienia. A to z kolei wpływa na dziecko, które jest niezwykle czułym "radarem" odbierającym wszystkie stany emocjonalne matki. Jeśli dziecko wyczuwa lęk, to samo przeżywa napięcie i może wykształcić w sobie lękową postawę wobec świata. Czasem to napięcie przejawia się nadmierną aktywnością dziecka.

Co może zrobić matka, która nie radzi sobie z nadmiernym lękiem o dziecko?

Najlepiej udać się po pomoc do psychoterapeuty, który pomoże zrozumieć przyczyny nadmiernego lęku i zmienić sposób patrzenia na rzeczywistość. W niektórych przypadkach wskazana może być wizyta u psychiatry i przyjmowanie odpowiednich leków.

Rozmawiała