Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Odnaleźliśmy zaginione nagrobki z Wielkiej Alei

Tomasz Larczyński
29 stycznia 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Opinie (200)
Tablica nagrobna z jednego z przedwojennych cmentarzy znajdujących się wzdłuż dzisiejszej al. Zwycięstwa, pełni funkcję murku oporowego na Zielonym Trójkącie. Nasze ustalenia wskazują, że w tym rejonie miasta można ich znaleźć znacznie więcej. Tablica nagrobna z jednego z przedwojennych cmentarzy znajdujących się wzdłuż dzisiejszej al. Zwycięstwa, pełni funkcję murku oporowego na Zielonym Trójkącie. Nasze ustalenia wskazują, że w tym rejonie miasta można ich znaleźć znacznie więcej.

Tablica nagrobna z jednego z przedwojennych cmentarzy znajdujących się wzdłuż dzisiejszej al. Zwycięstwa, pełni funkcję murku oporowego na Zielonym Trójkącie. Nasze ustalenia wskazują, że w tym rejonie miasta można ich znaleźć znacznie więcej.

fot. Tomasz Larczyński

Parki wzdłuż Wielkiej AleiMapka były do 1945 r., z jednym wyjątkiem, wielkim zespołem dziesięciu cmentarzy, należących do łącznie 13 parafii, ewangelickich i katolickich. Ich losy w czasach świetności znamy dobrze dzięki niedawno wydanej książce. Jednak co się stało z większością nagrobków już po wojnie - pozostaje do dziś tajemnicą. Udało nam się jednak rzucić nieco światła na tę sprawę.



Zacznijmy może od wspomnianej wyżej książki. To znakomita, obszerna monografia dr Anny Krüger "Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945", wydana w zeszłym roku nakładem Fundacji Terytoria Książki.

Monografia Anny Krüger jest kompendium wiedzy na temat dawnych cmentarzy przy al. Zwycięstwa w Gdańsku. Monografia Anny Krüger jest kompendium wiedzy na temat dawnych cmentarzy przy al. Zwycięstwa w Gdańsku.

Monografia Anny Krüger jest kompendium wiedzy na temat dawnych cmentarzy przy al. Zwycięstwa w Gdańsku.

mat. wydawnictwa

Poznamy z niej nie tylko suche administracyjne dzieje, lecz także barwne szczegóły kultury pogrzebowej przedwojennego Gdańska (np. długość zwyczajowej żałoby: po dorosłym dziecku - rok, lecz po młodszym - już tylko... połowę tego czasu).

Większość szczegółowych informacji w tym artykule, dotyczących dziejów cmentarzy, pochodzi właśnie z pracy Anny Krüger.

Pierwszy park na dawnym cmentarzu już w XIX wieku



Wyjaśnijmy też ten jeden, wspomniany na początku artykułu wyjątek. Już od 1896 r. część dzisiejszego parku najbliżej Bramy Oliwskiej, mniej więcej do czołgu, była parkiem, założonym z darowizny malarza Franza Steffensa - lecz także i on został założony na starym cmentarzu (lazaretu miejskiego). Park ten wchłaniał kolejne części cmentarza Lazaretu w latach 1914 i 1918, przez co już w tym okresie park sięgał częściowo do płotu dzisiejszego Centrum Sportu Akademickiego.

Cmentarze przy Wielkiej Alei "u szczytu świetności" w 1933 r. Cmentarze przy Wielkiej Alei "u szczytu świetności" w 1933 r.

Cmentarze przy Wielkiej Alei "u szczytu świetności" w 1933 r.

Zresztą jeszcze przed wojną władze Wolnego Miasta nosiły się z zamiarem likwidacji wszystkich pozostałych cmentarzy przy Wielkiej Alei (poza krematoryjnym), w związku z powstaniem w 1924 r. nowego Cmentarza Centralnego, czyli dzisiejszego Cmentarza Srebrzysko.

Motywowano to niewygodnym położeniem intensywnie użytkowanego zespołu cmentarnego w środku rozrastającej się metropolii, między dwoma jej centrami - Śródmieściem i Wrzeszczem. Teren cmentarzy można było przeznaczyć na park centralny i reprezentacyjne budowle.

I faktycznie, formalnie wszystkie cmentarze zostały zamknięte etapami w latach 1940-1943, jednak do 1945 roku z oczywistych przyczyn nie podjęto już jednak żadnych faktycznych działań likwidacyjnych.

Ale nikt nie przewidywał tak brutalnych, barbarzyńskich kroków, jak te, które zmiażdżyły ten zabytkowy zespół po 1945 roku.

Nieliczne ślady po dawnych cmentarzach



Dziś po tej ogromnej nekropolii pozostały właściwie mikroskopijne ślady: lapidarium z kilkunastoma nagrobkami na terenie dawnego Cmentarza Mikołaja i Kaplicy Królewskiej oraz dosłownie kilka porozrzucanych głównie po cmentarzach Mariackim i Zespolonym resztek grobowców, niemal niewidocznych już pod warstwami nieubłaganie przybywającej ziemi.

Pośrednich śladów jest naturalnie więcej - alejki parkowe, domy zarządców cmentarzy Katarzyny i Św. Trójcy (al. Zwycięstwa 29Mapka i 40Mapka), a także, co bardzo istotne, schowane płytko pod ziemią szczątki - tych bowiem w większości nikt nie ekshumował.

Jak to wygląda w praktyce, dowiodły choćby badania archeologiczne na śródmiejskim katolickim cmentarzu parafii Mikołaja.

Jednak tego, co wizualnie kojarzy się w pierwszym rzędzie z cmentarzem, a więc krzyży i nagrobków, nie ma nieomal w ogóle.

Co się stało z krzyżami i nagrobkami?



Jeśli się nad tym dobrze zastanowić, czy nie jest to dziwne? Przecież tak ogromny zespół kamieniarki powinien odnajdywać się w wielu miejscach Gdańska.

Część na pewno rozszabrowali mieszkańcy do swoich domów, jednak nie słyszymy dziś o masowych znaleziskach nagrobków na prywatnych posesjach. Taka nieskoordynowana akcja miałaby zapewne największe natężenie krótko po wojnie.

Tymczasem dysponujemy relacjami i fotografiami - z lat 1960 (dawny Cmentarz Świętej Trójcy) i 1969 (cmentarze Mikołaja i Katarzyny) - z których jasno wynika, że cmentarze były wprawdzie wtedy już całkowicie zdewastowane, a nagrobki połamane i przewrócone, jednak w większości znajdowały się na swoich miejscach.

3
  • Według Anny Krüger są to "pozostałości nagrobków i płyt nagrobnych na jednym z cmentarzy przy Politechnice, 1969 r.". Ukształtowanie terenu zdaje się jednak sugerować, że to Cmentarz Centralny (Srebrzysko). Niemniej dokumentacja konserwatorska wskazuje, że cmentarze przy Wielkiej Alei w 1969 r. wyglądały podobnie. Skan z książki Anny Krüger.
  • Cmentarz Św. Trójcy, 1960 r. Skan z książki Anny Krüger.
  • Kaplica grobowa na jednym z cmentarzy przy Politechnice, 1968 r. Skan z książki Anny Krüger.

Według Anny Krüger są to "pozostałości nagrobków i płyt nagrobnych na jednym z cmentarzy przy Politechnice, 1969 r.". Ukształtowanie terenu zdaje się jednak sugerować, że to Cmentarz Centralny (Srebrzysko). Niemniej dokumentacja konserwatorska wskazuje, że cmentarze przy Wielkiej Alei w 1969 r. wyglądały podobnie. Skan z książki Anny Krüger.



Co się z nimi stało? Wywieziono je na śmieci?

Główne miejskie wysypisko do 1971 roku (do powstania zakładu na Szadółkach) znajdowało się na Stogach. Gdyby tam wywieziono większość nagrobków, to zapewne ich fragmenty dziś znajdowalibyśmy rozsiane po całej Wyspie Portowej.

Znamy historię "schodów hańby" nad Jaśkową Doliną, a ponadto dr Jan Daniluk podczas niedawnego remontu ul. Klonowicza w Dolnym Wrzeszczu odkrył, że jej warstwę nośną stanowiły właśnie obrócone napisami do ziemi nagrobki.

Jednak w obu tych przypadkach odnalezionych nagrobków było kilkanaście, maksymalnie kilkadziesiąt. Gdzie podziała się reszta?

Odkrycie na Młyniskach



Przenieśmy się tymczasem na drugą stronę magistrali kolejowej, czyli na MłyniskaMapka. Pewnego poranka, gdy słońce świeciło pod bardzo niskim kątem na pewien murek na osiedlu Zielony Trójkąt przy ul. Marynarki Polskiej 140Mapka, spojrzałem nań i ze zdziwieniem odkryłem, że jeden z jego kamieni to bez wątpienia fragment nagrobka z neogotyckimi literami. Zachowane cyfry układają się w liczbę "[1]861", będącą zapewne rokiem urodzenia.

Płyta nagrobna jest odwrócona, dlatego cyfry na niej należy odczytywać od prawej do lewej. Płyta nagrobna jest odwrócona, dlatego cyfry na niej należy odczytywać od prawej do lewej.

Płyta nagrobna jest odwrócona, dlatego cyfry na niej należy odczytywać od prawej do lewej.

fot. Tomasz Larczyński

Zacząłem się zatem najpierw przyglądać temu murkowi. Jest to stary murek oporowy podtrzymujący nieco wyższy w tym miejscu trawnik przed erozją w stronę chodnika. Bez wątpienia widać, że pozostałe kamienie w murku wizualnie nie różnią się od fragmentu nagrobka, jest to ten sam, pokruszony na drobniejsze fragmenty materiał.

fot. Tomasz Larczyński

Następnie przejechałem się po okolicy. Okazało się, że na Młyniskach znajduje się znacznie więcej takich murków. Otaczają one bloki osiedla Zielony Trójkąt powstałe w jednym okresie, przede wszystkim w latach 1964-1966. Jeden znajduje się także na Nowej Kolonii Schichaua, tj. ul. OkrągMapka i Chwaszczyńskiej (wokół dwóch bloków postawionych w podobnym okresie). Nie ma ich natomiast wokół młodszych bloków z lat 80. (jak np. przy ul. Marynarki Polskiej 138aMapka i 136aMapka).

Najlepiej jednak pokaże to mapa, na której naniosłem z pewnością niepełną listę zagadkowych murków.

Mapa jest niepełna dlatego, że przez 50 lat kolejne warstwy modernizowanych chodników, jak i naturalnie przyrastająca gleba na trawnikach, tak podniosły poziom gruntu, że w wielu miejscach częściowo lub całkowicie pogrzebał on murki, ciągnące się dziś pod ziemią.

Na wielu z nich dziś parkują samochody, jak np. na tym:

Zasypany ziemią i rozjeżdżany przez samochody murek oporowy na Zielonym Trójkącie. Zasypany ziemią i rozjeżdżany przez samochody murek oporowy na Zielonym Trójkącie.

Zasypany ziemią i rozjeżdżany przez samochody murek oporowy na Zielonym Trójkącie.

fot. Tomasz Larczyński

Kamienne murki nie tylko na Młyniskach



Odnalazłem osobę, która w tym okresie mieszkała na Młyniskach. Pamięta ona, że murki pojawiły się w jednym momencie (choć osoba ta nie była bezpośrednio świadkiem ich budowy), prawdopodobnie w 1969 lub 1970 r. Jak z kolei pisze Anna Krüger, podstawowa akcja likwidacji cmentarzy miała miejsce właśnie w latach 1966-1970.

Poszlak jest więcej. Jest bowiem jeszcze jedno miejsce, w którym nagrobki z Wielkiej Alei znajdziemy, i to niemal z całkowitą pewnością.

Jak bowiem potwierdziła w rozmowie ze mną sama Anna Krüger, najprawdopodobniej z nagrobków wykonano murek oporowy przy dawnym Cmentarzu Św. Trójcy od strony Traktu KonnegoMapka. Wizualnie bardzo przypomina on te znajdowane na Młyniskach. Możliwe, że takich murków jest więcej wzdłuż samej Wielkiej Alei.

2
  • Murki oporowe przy dawnym cmentarzu św. Trójcy.
  • Murki oporowe przy dawnym cmentarzu św. Trójcy.

Murki oporowe przy dawnym cmentarzu św. Trójcy.

fot. Tomasz Larczyński

Na dawnych cmentarzach Wielkiej Alei znajdziemy coś jeszcze: najlepiej chyba zachowany oryginalny grobowiec. Oczywiście od dawna nie ma na nim tablicy nagrobnej, zachowało się za to co innego - kamienne obramowanie.

Podobieństwo do materiału kamieni z Młynisk jest uderzające:

2
  • Murki oporowe na Młyniskach wykonane z nagrobka z Cmentarza Lazaretu, który znajdował się przy płocie obecnego Centrum Sportu Akademickiego.
  • Murki oporowe na Młyniskach wykonane z nagrobka z Cmentarza Lazaretu, który znajdował się przy płocie obecnego Centrum Sportu Akademickiego.

Murki oporowe na Młyniskach wykonane z nagrobka z Cmentarza Lazaretu, który znajdował się przy płocie obecnego Centrum Sportu Akademickiego.

fot. Tomasz Larczyński

Co więcej, Zielony Trójkąt i Nowa Kolonia Schichaua znajdują się bardzo blisko zlikwidowanych cmentarzy. Do najbliższego z nich, cmentarza parafii Marcina Lutra, jest w linii prostej zaledwie 200 metrów (tyle że i teraz, i w latach 60. brakowało bezpośredniego przejścia przez tory kolejowe).

Czy zatem ok. 1970 r., po budowie osiedla Zielony Trójkąt i dwóch bloków na Nowej Kolonii Schichaua, jakiś urzędnik, a może działacz partyjny, postanowił wykorzystać zachowaną większość nagrobków z Wielkiej Alei, i np. w czynie społecznym "upiększył" nimi nowe osiedle?

Fakt, iż przy likwidowaniu cmentarzy w PRL miały miejsce takie akcje, także potwierdza w swojej książce Anna Krüger.

Gdyby jednak tak się stało, to w tym jednym miejscu odnalazłaby się duża część, a być może wręcz większość materiału z cmentarzy Wielkiej Alei, obrócona napisami w stronę trawników, podobnie jak przy Cmentarzu Św. TrójcyMapka - tyle tylko, że tamten mur zawiera znikomy procent "pojemności" murów z Młynisk, które ciągną się łącznie na przynajmniej prawie dwa kilometry (dokładna długość zinwentaryzowanych przeze mnie murów to 1,9 km). To jest długość równa całej Wielkiej Alei!

Takiej ewentualności nie wykluczała w rozmowie Anna Krüger, a także drugi historyk badający teraz historię gdańskich cmentarzy, Klaudiusz Grabowski.

Tych nagrobków może być w okolicy jeszcze więcej. Długie odcinki wizualnie bardzo podobnych murków znajdują się wokół Węzła Kliniczna (wokół chodników od strony południowej i północno-zachodniej). Jednak węzeł zbudowano w roku 1977, co kłóci się z relacją o powstaniu zielonotrójkąckich ok. 1970 r. Być może jednak przy budowie węzła wykorzystano, niejako w "drugim etapie", resztki nagrobków pozostających jeszcze przy Wielkiej Alei.

Trzeba odkopać murki na Młyniskach



Co zatem dalej? Otóż postuluję przebadanie murków, w pierwszej kolejności tego przy Marynarki Polskiej 140, gdzie udało się odkryć pewny fragment nagrobka.

Gdyby okazało się, że mur został wykonany w całości z nagrobków, powinniśmy w dalszej kolejności wykopywać spod ziemi kolejne. Spod ziemi - ponieważ w większości i tak nie spełniają już one swojej roli murów oporowych, a w wielu miejscach, jak pokazałem, są wręcz całkowicie zasypane.

Wydaje mi się, że nie powinny one pozostać tam, gdzie służą tylko za toaletę dla psów i parking dla samochodów.

Nagrobki powinny wrócić na aleję Zwycięstwa



Kwestią do ustalenia jest, co dokładnie z tak odzyskanymi nagrobkami zrobić.

Uważam, że powinny one z powrotem trafić w okolice Wielkiej Alei. W przypadku tych kamieni, na których udałoby się odnaleźć większe fragmenty napisów, można by je wyeksponować w już istniejącym lapidarium na terenie cmentarza Mikołaja i Kaplicy KrólewskiejMapka, zaś z pozostałych można byłoby zbudować symboliczny pomnik.

Kogo upamiętnimy eksponując odkopane nagrobki?



Zakładam, że może pojawić się kontrargument w postaci sprzeciwu wobec poświęcania pracy i być może funduszy na upamiętnianie ludzi, którzy mordowali Polaków, a przynajmniej biernie to wspierali, masowo głosując na NSDAP.

Co do zasady, do pewnego stopnia jestem w stanie zgodzić się z tym argumentem, zwłaszcza z jego drugą częścią.

Jest jednak i kontrargument: w Wolnym Mieście Gdańsku ciężkie, systematyczne represje wobec Żydów i Polaków rozpoczęły się wraz z dojściem do władzy Arthura Greisera w 1934 roku.

Tymczasem kompleks cmentarny przy Wielkiej Alei czynny był w latach 1867-1943, a więc, jak łatwo policzyć, okres rządów Greisera i potem bezpośrednich III Rzeszy obejmował ostatnich dziewięć z ogółem 76 lat istnienia cmentarzy.

Co więcej, jak pisałem wcześniej, w tym miejscu pochówki ograniczono po powstaniu w 1924 r. Cmentarza Centralnego.

Oznacza to, że niemal wszyscy pochowani przy Wielkiej Alei nie mogli prześladować Polaków, ponieważ w 1934 r. już po prostu nie żyli. Nie do pominięcia jest też fakt, że orientacyjnie 5 do 15 proc. pochowanych tam osób to Polacy i Kaszubi.

Murki na Młyniskach znajdują się w przybliżeniu w połowie na terenie miejskim, a w połowie na prywatnym (wspólnot mieszkaniowych). Ten przy Marynarki Polskiej 140 stoi właśnie na granicy działki miejskiej (chodnik) i prywatnej (trawnik).

Biorąc to pod uwagę, wraz z publikacją artykułu zwróciłem się do GZDiZ oraz do administratora budynku Marynarki Polskiej 140, o podjęcie i skoordynowanie działań zmierzających do zbadania starego muru oporowego.

O autorze

autor

Tomasz Larczyński

wrzeszczanin od trzech pokoleń, pasjonat historii, wiceprzewodniczący Nowej Lewicy w Gdańsku

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (200) 4 zablokowane

  • 2022-01-29 09:37

    To historia tego jak okupanci traktują cmentarze. (11)

    My ,, gdańszczanie,, potomkowie okupantów nie mamy tu historii swojej ,tylko historię tych , których wypedzilismy w 1945roku niszcząc ich cmentarze i kradnąc ich spuściznę kulturową tworzona przez wieki. Większość z naszych przodków pochodzi z pól i stepów Białorusi i Ukrainy i tam jest nasza historia. Jesteśmy najgorszymi złodziejami , bo skradlismy wypędzonym ich historię i dorobek pokoleń , które tu mieszkały od wieków.

    Yndyk

    2 lata

    • 39 76

    • 2022-01-29 10:05

      (2)

      Są tu jeszcze przodkowie rodowitych gdańszczan, moja rodzina mieszka tu od kilku pokoleń, przodkowie przyjechali do Gdańska pod koniec XIX wieku. Więc nie mierz wszystkich jedna miarą.

      2 lata

      • 30 3

      • 2022-01-29 11:54

        Nieliczni mają takie korzenia jak Ty, a prawda boli tych

        Którzy wstydzą się swojego pochodzenia. Historia leży w nagrobkach , gdzie nie ma nazwisk wschodnich jak d..wicz, s...UK itp.Wystarczy popatrzeć na rysy twarzy większości mieszkańców Gdańska i widać wschodnie korzenie.

        Yndyk

        2 lata

        • 7 13

      • 2022-01-29 21:15

        I ja sie pod tym podpisuje, rok 1900 wpis do ksiazki mieszkancow. Na bylym cmentarzu przy Bema na Siedlcach sa doly z niemieckimi zolnierzami, widzialto moj ojciec. Zolnierzy wrzucali do dolow okoliczni niemieccy mieszkancy, zapedzeni przez skosnookich gwalcicieli.

        ja

        2 lata

        • 5 1

    • 2022-01-29 10:27

      Pisz za siebie.

      2 lata

      • 12 4

    • 2022-01-29 11:19

      Najpierw poznaj historię Gdańska

      a potem pisz glupoty! Ze ty jesteś potomkiem ludzi ze stepów to nie znaczy ze wszyscy mieszkańcy Gdańska tez!

      TW Oscar

      2 lata

      • 18 3

    • 2022-01-29 14:35

      Tak, tak, wasza stara, n!emiecka wersja historii - że jak raz szliście sobie z tragarzami (1)

      patrzycie, a tu wielkie połacie kompletnie pustych ziem leżą odłogiem. No to sobie je po prostu wzięliście. Oczywiście z waszej wersji historii zdarzenia z Gdańska, jak 13 listopada 1308 są po prostu "wygumkowane". 1100 lat temu żadnych Niemców nie tylko na wschód od Odry i Nysy, ale i na terenach pasa szerokości 150 km od nich na zachód - nie było. Np. Magdeburg był w 919 silnie fortyfikowany (a był miastem nadgranicznym), a to ze względu na bliskość silnych plemion Słowian, mieszkających sporo na zachód od późniejszego Berlina.

      POL

      2 lata

      • 11 4

      • 2022-01-29 17:19

        Trele morele polski Gdańsk w którym od zarania dziejów mówi się po niemiecku

        2 lata

        • 3 3

    • 2022-01-29 16:05

      to nie my to rusy

      aaadam

      2 lata

      • 1 1

    • 2022-01-29 17:13

      Bardzo obiektywna ocena- dzięki w imieniu wszystkich prawdziwych, rdzennych Gdańszczan

      2 lata

      • 2 3

    • 2022-01-29 17:14

      Napisz po prostu, zgodnie z nomenklaturą

      kultury, za którą płaczesz, że jesteśmy potomkami podludzi.

      A co do okupacji Gdańska, to przedstawiciele tej kultury, Prusacy, oblegali Gdańsk do ostatniego rozbioru Polski. Niszcząc jego gospodarkę i kulturę.

      Taka lekcja historii, nie ma za co.

      Gdańszczanin

      2 lata

      • 4 0

    • 2022-01-30 10:09

      W 1945w Poczdamie zdecydowano o przymusowym wysiedleniu Niemców m in z Gdańska. O wypedzeniu mówią i piszą niemieckie ziomkowska. Polska za utracone ziemie na wschodzie uzyskaly tereny obecnej pn i zach Polski.

      2 lata

      • 0 0

  • 2022-01-29 09:40

    (1)

    Jaki kraj, taki Indiana Jones i Poszukiwacze Zaginionej Arki:)

    A już na poważnie z to masakra jak bezmyślnie traktowano ewangelicko- niemiecka przeszłość Gdańska...

    2 lata

    • 29 19

    • 2022-01-29 16:56

      I dalej się traktuje! Pomysł nawary z Siedlec, żeby na b. Cmentarzu przy starodworskiej zrobić tancbuda dla meneli!

      Zgroza! Skąd się taki d**ilizm bierze?

      2 lata

      • 3 2

  • 2022-01-29 09:41

    Panie Tomaszu (1)

    represje wobec Polaków w Gdańsku zaczęły się z początkiem reformacji, a jaką cene płacili za polskość przez całe rozbiory Kaszubi - proszę sobie doczytać z podręczików historii. I nie mędzić o jakimś tylko hitlerowskim epizodzie tej tragedii.

    2 lata

    • 68 29

    • 2022-01-29 15:14

      Na wioskach jest dużo starych,zaniedbanych cmentarzy,to wstyd dla katolików.

      2 lata

      • 5 1

  • 2022-01-29 09:43

    Powszechne

    Wychowałem się w przedwojennym domu na gdańskich Stogach. Chodnik przed domem był wyłożony z cmentarnych płyt, jedna była odwrócona napisami do góry. Ciekawy ślad historii, zawsze mnie to fascynowało. Ale żeby zaraz odkopywać? W 1000-letnim mieście gdzie nie wbijesz szpadel to coś znajdziesz.

    2 lata

    • 57 4

  • 2022-01-29 09:52

    Czy propozycje autora mają sens?

    To jak się okaże, że pod ulicami też są takie fragmenty, to będziemy zrywać nawierzchnię? Jeżeli osiedle chce likwidować murki to można odzyskać fragmenty, ale jeżeli mieliby wylewać kolejny beton lub co kilka lat zmieniać drewniane palisady to gdzie tu logika? Trochę poszanowania dla środowiska naturalnego i zasobów finansowych. Autor, widać aktywista, chciał wyjść przed szereg, ale na niektóre decyzje trzeba patrzeć nieco szerzej.

    2 lata

    • 47 10

  • 2022-01-29 09:54

    Bibliografia! Przypisy! Opracowanie metodyczne! (2)

    Może w końcu osoby piszące te artykuły skontaktują się z historykami choćby po to, żeby ich praca miała jakąś wartość naukową?

    2 lata

    • 15 21

    • 2022-01-29 10:02

      (1)

      Ale to nie jest publikacja naukowa, tylko artykuł na portalu regionalnym.

      2 lata

      • 21 0

      • 2022-01-29 15:15

        i dobrze poczytać....

        2 lata

        • 5 0

  • 2022-01-29 10:00

    (5)

    Świetny artykuł, ile można się z niego dowiedzieć! Oby udał się zamiar autora, trzymam kciuki

    2 lata

    • 83 27

    • 2022-01-29 10:34

      (1)

      Zaraz strefa prestiżu zrobi podobny artykuł nawet zdjęcia będą "podobne" i będą się pławić w chwale że coś stworzyli.

      2 lata

      • 5 7

      • 2022-01-29 13:53

        Ludzie pouciekali z forów typu dawny Gdańsk bo to co tam wrzucali z rodzinnych albumów zasilało czyjeś publikacje i ktoś na ich zdjęciach robił pieniądze i kariery. Wszystko ok ale należało by chociaż podać autora fotografii lub źródło zdjęć i informacji.

        2 lata

        • 1 1

    • 2022-01-29 11:55

      I co to da ludziom uwikłanym w kłopoty dnia powszedniego, pandemię, P-ski Bezład" i t.d.

      zh

      2 lata

      • 2 4

    • 2022-01-29 12:21

      Teraz marmury

      czytelnik

      2 lata

      • 2 0

    • 2022-01-29 12:21

      Ale transport za twoje

      czytelnik

      2 lata

      • 3 1

  • 2022-01-29 10:03

    Gdańsk mógłby być miejscem akcji dla gry pokroju RTCW. Xd

    2 lata

    • 4 4

  • 2022-01-29 10:07

    Trochę obok tematu

    Wielka szkoda, że jakość zdjęć w książce Anny Kruger jest fatalna. Mogę zrozumieć, że stare fotografie nie zawsze da się "poprawić", ale zdjęcia z XXI wieku szarobure i rozmazane? Czemu wydawnictwo puściło taki ilustracyjny niewypał?

    Bubu

    2 lata

    • 22 6

  • 2022-01-29 10:09

    Zadna nowosc (1)

    Cały Gdańsk to jeden wielki cmentarz, a po wojnach, okupacjach nie było gwiazdorzenia i do odbudowy, do życia, używało się tego co było pod ręką... nawet nagrobków. W Warszawie całe budynki są zbudowane z pozostałości cmentarzy. Przykre, ale tak jest. Skupilbym się na bieżących cmentarzach... Chowanie ludzi w szafkach podobnych do inpostu, bo taniej, a ludzi nie stać na nic trwałego, nie wróży dobrze przyszłości... Nie pozostanie po naszych pokoleniach nawet nagrobek.

    Stefan

    2 lata

    • 47 8

    • 2022-01-29 16:08

      i bardzo dobrze, po co komu nagrobki chopie

      aaadam

      2 lata

      • 4 1

1
2
3
4
5

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3243)

Najczęściej komentowane

Twórca Amber Gold napisał list do mediów. Co było w kopercie?

Twórca Amber Gold pisze list do dziennikarzy

700 stoisk i 1 mln gości. Za tydzień rusza Jarmark św. Dominika.

700 stoisk i 1 mln gości w Gdańsku

więcej

Najczęściej czytane