• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Polenhof. Jak powstał polski kwartał w Gdańsku

Bronisław Poźniak
23 kwietnia 2023 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (107)

Po proklamowaniu Wolnego Miasta Gdańska Polska uzyskała część mienia, które dotąd należało do państwa pruskiego. Na gruntach we Wrzeszczu utworzono "polski kwartał". W nim powstały mieszkania dla gdańskich Polaków oraz kluczowe dla nich instytucje.



Do 1920 roku Gdańszczanie pochodzenia polskiego zamieszkiwali praktycznie we wszystkich dzielnicach miasta (w tym czasie jako powiat miejski (stadtkreis) Gdańsk nie obejmował Oliwy, Oruni, Brętowa i Emaus, które włączono w granice miasta odpowiednio w 1926 i 1933 roku). Nie dość, że Polacy stanowili wówczas niewielki procent mieszkańców Gdańska (w tym okresie ok. 9-10 proc., a w kolejnych latach - mniej, za: Jan Daniluk - Ilu było Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku), to jeszcze żyli w rozproszeniu.

Inaczej wyglądało to w powiecie Gdańskie Wyżyny. We wsiach Ełganowo, Trąbki Wielkie, Postołowo, Czerniewo, Babidół czy podgdańskie Migowo, Jasień i Kiełpinek ludność kaszubska deklarująca swoją polskość stanowiła znaczącą większość. Większe skupiska Polaków były również w Sopocie oraz w Piekle na prawym brzegu Wisły, w jej widłach z Nogatem.

Podział poniemieckiego mienia w Gdańsku



Traktat Wersalski (art. 107) przewidywał podział mienia Rzeszy Niemieckiej znajdującego się w Gdańsku pomiędzy Polskę i Wolne Miasto Gdańsk. W tym celu w dniu 18 listopada 1920 roku Rada Ambasadorów - organ wykonawczy Traktatu Wersalskiego - powołała Międzysojuszniczą Komisję Podziału Mienia Państwowego*.

Wspólny majątek Polski i WMG dotyczący portu gdańskiego i kolei w porcie komisja przekazała Radzie Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku, kontrolowanej przez Ligę Narodów. Stocznię Gdańską przekazano międzynarodowemu konsorcjum z udziałem po 30 proc. Wielkiej Brytanii i Francji oraz po 20 proc. Polski i Wolnego Miasta Gdańska.

Od komisji Polska uzyskała:

  • obiekty koszarowe po pruskim wojsku we Wrzeszczu i Nowym Porcie,
  • część półwyspu Westerplatte,
  • część szpitala garnizonowego na Starym Mieście,
  • dwa budynki po urzędzie mundurowym na Wałowej - zobacz też: Historia budynków na ul. Wałowej,
  • budynek byłej pruskiej dyrekcji kolei - zobacz też: Historia dyrekcji kolejowej w Gdańsku,
  • budynek koszarowy przy stacji kolejowej Petershagen (Zaroślak),
  • dwa budynki państwowe na Nowych Ogrodach, w reprezentacyjnej części miasta.


* Commission interalliée pour le partage des biens de l'Ètat á Dantzig w składzie Gaston Leverve (Francja), Edward St. Carr (Wielka Brytania) i Paolo Bertanzi (Włochy). Stronę polską reprezentował dr Jerzy Wiktor Madeyski (po powołaniu na posła w Republice Weimarskiej w wrześniu 1921 r. zastąpiony przez Leona Plucińskiego, Komisarza Generalnego RP w Gdańsku) a gdańską - Heinrich Sahm, prezydent Senatu WMG.


Polenhof - nowy polski kwartał we Wrzeszczu



Dolny Wrzeszcz na fragmencie planu Gdańska Kafemanna z 1920 r. z zaznaczonymi koszarami łączności i głównymi  ulicami. Strzałka w dół: Heerensanger (al. Legionów). Strzałka w lewą stronę: Brösener Weg (Chrobrego). Strzałka w prawą stronę: Labes Weg (Lelewela), dochodząca do Max Haalbe Platz (pl. Komorowskiego) i Barenweg (Mickiewicza). Dolny Wrzeszcz na fragmencie planu Gdańska Kafemanna z 1920 r. z zaznaczonymi koszarami łączności i głównymi  ulicami. Strzałka w dół: Heerensanger (al. Legionów). Strzałka w lewą stronę: Brösener Weg (Chrobrego). Strzałka w prawą stronę: Labes Weg (Lelewela), dochodząca do Max Haalbe Platz (pl. Komorowskiego) i Barenweg (Mickiewicza).
W trójkącie ulic Heeresanger (dzisiejsza Legionów), Brösener Weg (Chrobrego), wychodzących z Max Halbe Platz (pl. Komorowskieg) (do którego prowadziły Labes Weg (Lelewela) i Barenweg (Mickiewicza)) i nowo wytyczonej Ring Strasse (obecnie ul. Kościuszki) w latach 20. XX wieku powstał "polski kwartał".

Przyczyniła się do tego decyzja Międzysojuszniczej Komisji Podziału Mienia Państwowego o przydziale Polsce części koszar po pruskich telegrafistach. Budynek przy Heeresanger 11 Komisariat Generalny RP w Gdańsku przeznaczył na akademik dla polskich studentów Politechniki Gdańskiej. Znalazło się tam też miejsce dla szkoły powszechnej Gdańskiej Macierzy Szkolnej.

Obok, w budynku po byłej ujeżdżalni, po przeprowadzonym remoncie powstał w 1924 roku pierwszy polski kościół katolicki pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa. Na plebanii zamieszkał ksiądz Bronisław Komorowski.

Polska mniejszość katolicka w Wolnym Mieście Gdańsku Polska mniejszość katolicka w Wolnym Mieście Gdańsku

Pomiędzy kościołem a Domem Akademickim "Bratniak", na placu sportowym zadomowił się polski klub "Gedania". Wybudowano dwa boiska piłkarskie i sześciotorową bieżnię, kort tenisowy i strzelnicę.

1 - Dom Akademicki "Bratniak", 2 - Stadion Gedanii, 3 - kościół św. Stanisława Biskupa z plebanią. Zdjęcie lotnicze z lat 1926-1939 za Muzeumpomorza.pl. 1 - Dom Akademicki "Bratniak", 2 - Stadion Gedanii, 3 - kościół św. Stanisława Biskupa z plebanią. Zdjęcie lotnicze z lat 1926-1939 za Muzeumpomorza.pl.
W okolicznych szeregowcach i domach wybudowanych na Heeresanger i nowej ulicy Ring Strasse zamieszkali polscy kolejarze, pocztowcy i pracownicy polskich instytucji w Wolnym Mieście.



Zarówno kościół św. Stanisława, jak i stadion "Gedanii" były miejscem wielu manifestacji i spotkań Polaków mieszkających w Gdańsku o charakterze religijnym i patriotycznym. Tętniło tu życie kulturalne - była orkiestra, chór i Towarzystwo Śpiewacze św. Cecylii.

Jak Gedania strach wśród Niemców budziła Jak Gedania strach wśród Niemców budziła

Taki stan rzeczy nasilał wrogość do tego miejsca ze strony gdańskich Niemców do tego stopnia, że w przededniu wojny sporządzili oni plan ataku zbrojnego na Polenhof. Podobne plany opracowano dla ataków na Pocztę Polską na Placu Heweliusza i Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte.

Niemiecki plan ataku na polski kwartał we Wrzeszczu



Szkic sytuacyjny obrazujący niemieckie przygotowania do ataku na Gedanię i Bratniak. Dokument V Rewiru Policyjnego z zasobów Biblioteki Gdańskiej PAN w Gdańsku. Szkic sytuacyjny obrazujący niemieckie przygotowania do ataku na Gedanię i Bratniak. Dokument V Rewiru Policyjnego z zasobów Biblioteki Gdańskiej PAN w Gdańsku.
Do ataku w dniu 1 września nie doszło, choć było to po Westerplatte i Poczcie Polskiej trzecie miejsce, które najbardziej kłuło w oczy Niemców.

Na podstawie sporządzonej listy proskrypcyjnej aresztowano kilkudziesięciu mieszkańców Polenhofu, z których większość trafiła do KL Stutthof. Aresztowano też ks. Bronisława Komorowskiego, bestialsko zamordowanego w 1940 roku.

Polowanie na Polaków we wrześniu 1939 r. Polowanie na Polaków we wrześniu 1939 r.

Obiekty wcześniej przyznane Polsce zostały zajęte przez Niemców, z kościoła urządzono halę samochodową dla wojska. Wszystkich Polaków z tej części Wrzeszcza albo aresztowano albo wysiedlono z Gdańska.

Blizny wojenne, czyli ślady roku 1945 we Wrzeszczu Blizny wojenne, czyli ślady roku 1945 we Wrzeszczu
Bronisław Poźniak

Opinie (107) ponad 10 zablokowanych

  • Teraz jest odwrotnie manifestują anty polskość w Gdańsku jak to mówił Donald Polskość to nie normalnosc

    czy wice prezydent Gdańska jak przepraszał na Westerplatte Niemców za Polaków !Ale to jest zasługa anty polskiej szczujmi medialnej która ma 60% miedów w Polsce jest Niemiecka a reszta pro rusk jak TVn i agora

    • 24 21

  • Opinia wyróżniona

    Nam zawsze wiatr w oczy

    Nawet nasz kwartał...okazał się trójkątem.

    • 49 8

  • Gdańsk w 1939r był Niemieckim miastem6-8%tyle było Polaków i to w/g Polskich danych! (4)

    Żeby jeszcze była to elita miasta, ale nie była. Zbrodniczy reżim i tak postanowił ich wymordować. Wcześniej hakata w,, białych,, rękawiczkach,, germanizowali Polaków, i to z sukcesem bo większość Polaków w Prusach zagłosowało na Hitlera wyrzekając się Polskości co jest bardzo smutne bez przymusu. W większej części historii miasto jak naležało do Polski to kwitło(monopol na wysyłkę drzewa z Polski) Za tzw,, Niemca,, upadało..

    • 29 6

    • (2)

      Miasto kwitło...Skąd Was biorą .Ten Gdańsk z przed kilku wieków był moze 10% wielkości co teraz .Ogólnie jak były Prusy to:
      Każde dziecko mogło się bezpłatnie nauczać ,wszelkie stocznie były wybudowane przez Prusy ,przekop Wisły powstał w Prusach ,kolej była rozbudowana w Prusach .Całą Warmia ,Mazury ,Pomorze ,Kaszuby kwitły w Prusach itd.
      Pokaż mi co Polacy na przestrzeni wieków wybudowali w tych regionach ?
      Zachwycasz się Gdańskiem ale to miasto było miastem portowym i handlowym (Hanzatyckim).Znajdź źródła historyczne wskazujące na rzekomy rozwój Gdanska przez Polskę od jedno powstania do 1945r Bo jakoś po 1945 miasto popadlo w marazm.Nawet współcześnie nic ciekawego tu się nie robi.

      • 8 9

      • Chwalisz się brakiem wiedzy i manipulacją? (1)

        Są twarde dane historyczne że Gdańsk był perła w koronie Rzeczpospolitej osiągał dochody wtedy większe niż Kraków, potem, tzw,, Niemiecki zamordyzm podatkowy,, niszczył miastoPoza tym co Polacy mieli rewelacyjnego budować jak byli pod zaborami i Hanneman, Tideman i Kenneman robili wszystko aby utrudnić im wszelkie działania.

        • 11 5

        • Moje pytanie brzmiało co mogę zobaczyć takiego w Gdańsku kiedy było pod panowaniem Króla Polskiego.
          Oczywiście masz rację ,bo towary z głębi Polski były spławiane Wisłą do Gdańska i eksportowane ,oraz za pośrednictwem Gdańskiego portu importowane do Polski z innych krajów.

          • 2 10

    • W przedwojennym Gdansku jednak z ogromnym rozmachem budowano osiedla i dzielnice.

      O infrastrukturze drog i systemie socjalnym dla mieszkancow Gdanska, Polska mogla tylko pomarzyc...

      • 2 0

  • (2)

    Niemcy to specjaliści od gazu i rozwiązywania problemów społecznych na rampach kolejowych i obozach

    • 23 12

    • W przeszłości tak było ,takie są fakty historyczne .Mnie natomiast zastanawia dlaczego ludzie mający jakiś uraz do Niemców ,Niemiec jako spadkobiercy III Rzeszy ochoczo robią zakupy w niemieckich sklepach.Jezdza niemieckimi autami,noszą ubrania niemieckich marek .Pracują w niemieckich firmach lub w takich gdzie towary i usługi są robione dla Niemiec.Pracuja w Niemczech itd.Jest to bynajmniej dziwne .Ja osobiście nie mam nic do Niemców.Ale i tak nie pracowalbym nigdy w Niemczech .Hehe

      • 4 5

    • Polscy chlopi i nsztowcy rozwiazywali te problemy widlami.

      • 0 1

  • wolne miasto gdańsk (12)

    Gdyby dziś miało taki status byli byśmy odporni na polityczne i doktrynacje z Warszawy. Nie zabrali by nam Lotosu przy zgodsie pomorskich dzialaczy PiS. Mogli byśmy znieść obowiazkowy zus dla wł.firm,obniżyć Vat, wprowadzić dziedziczenie emerytury i składki zdrowotnej że jak nie chorujesz i dbasz o siebie to te pieniadze dostają twoje dzieci. Obniżyć podatki bo zostały by tu. wprowadzić strefe wolno celną ktora by rozwineła handel i sciągneła i westorów. My Gdańszczanie kochamy ludzi , kochamy wolnosc .

    • 23 46

    • To byśmy byli na takim poziomie gospodarczym jak Etiopia.
      Na czym chciałbyś zarabiać tutaj ze współczesnymi władzami ,mieszkańcami.Kiedys był handel ,bo był port .Teraz ?

      • 9 6

    • pytanie czy twoi rodzice i ich dziadowie to rodzenni gdańszczanie? (2)

      nie mam więcej pytań

      • 7 5

      • Dobre .

        • 5 1

      • oczywiście że rdzenni, ci Polacy co teraz tu sa to ich przodkowie są przwiezieni ze wschodu z obecnej Ukrainy

        • 1 0

    • ale z takimi władzami miasta, jak obecnie?

      • 8 3

    • A w jakim kraju masz "dziedziczenie skladki zdrowotnej"? (1)

      Chcialbym sie przyjzec jak tam funkcjonuje ochrona zdrowia?

      • 6 0

      • na pewno lepiejniż w Polsce , w jakim kraju masz składkę zdrowotna 9% od dochodu nawet jak sprzedasz samochód

        to podatek , oni nie obniżyli podatku z 17 na 12 a podnieśli podatki teraz masz 12 + 9 . Masz braki w matematyce wielbicieli państwowej katokomuny

        • 1 1

    • Dzieciaki ty idź lepiej do szkoły na lekcje historii

      • 4 3

    • Nie miałbym nic przeciwko, aby być wyłącznie Gdańszczaninem!

      • 3 2

    • Rusko tuski trol jak zawsze bredzi,ciekawe ze ruskie trole nigdy nie krytykuja Powców ciekawe ze putim wyraznie mówi ze

      ze czeka na wygraną Powców jak kiedys a łukaszenko z Białorusi mówi publicznie ze pis pewnie sfałszuje wybory by POkozycja nie wygrała i ze oczekuje zmien w rzadze bo najlepiej sie dogadywał z Powcami gdy rządzili identycznie jak z Putinek.A jedyne pretensje do swoich kolegów jakie mial Donek to takie ze dali sie nagrac u Sowy,nastepnym razem jaja sie lepiej pilnowac bo gdy wysłał agentów do Dziennikarza to nieudało im sie tych nagran odebrac siłą i zniszczyc!!

      • 2 3

    • pojęcia nie masz jak bredzisz.

      • 2 3

    • No to prawda.

      Nikt Lotosu by nie zabrał, bo też nikt by go nie wybudował.

      • 1 1

  • nie mozna napisac o czyms przyjemniejszym - pisanie o niemcaj jest obrzydliwe i wspomina

    te nierozliczone morderstwa.

    • 10 21

  • Polenhof- pamiatka po polskosci w WMG zaorana, rozgrabiona, bliska przejecia przez oszustow podszywajacych sie pod

    dawny klub Gedania, porzucona i zapomniana przez wladze Gdanska.

    • 13 8

  • Kto? (1)

    I te miejsce Gedanii ktoś bezmyślnie rozdysponował. Wiecie kto?

    • 20 4

    • Między innymi parkingowy. A co? A teraz udaje że swoimi kolesiami że strefy że to nie on.

      • 2 0

  • niemcy w Gdańsku byli ludnością napływową (6)

    od średniowiecza tu ciągnęli. Nie tylko oni zresztą. Architektura gdańska jest niderlandzka, bo stamtąd też przybyło wiele osób. W końcu stało się tak, że Polacy stali się mniejszością we własnym mieście.

    • 70 26

    • Nie (3)

      Gdańsk był raz polski, raz niemiecki. Krzyżowało się tu wiele kultur. Sami mieszkańcy Gdańska woleli być obywatelami Rzeczypospolitej, ale mówili po niemiecku lub holendersku.

      • 23 3

      • niemiecki był dopiero w 1939 kiedy ich obłąkany przywódca przyłączył Gdańsk do rzeszy. Wcześniej niemiecki nie był. (1)

        • 16 11

        • Ale przyłączenie było nielegalne. Bo zrobił to Forster, a nie miał do tego uprawnień

          • 7 1

      • Po polsku również.

        • 5 1

    • Szkoda ,że nie wspominasz ,że Pomorze było podbijane przez Mieszka I ,Bolesława Krzywoustego ,oraz Kazimierza Odnowiciela po 1000 r!Więc jakby oni Polskę tu zafundowali w wyniku podbojów (mordów tubylcow).Kulejesz trochę z tą historią.

      • 16 11

    • To było bardziej skomplikowane

      Znaczna część Niemców w Gdańsku to potomkowie zgermanizowanych miejscowych. Stąd w Gdańsku przed wojną było 30% katolików (dawniej łatwiej było zmienić język niż religię) i stąd tyle słowiańsko brzmiących nazwisk w przedwojennych księgach adresowych.

      • 11 1

  • Hipokryzja Polaków

    Polacy o sytuacji przed Wojną: "Polacy stanowili wówczas niewielki procent mieszkańców Gdańska (w tym okresie ok. 9-10 proc" (włączając Kaszubów).

    Polacy o sytuacji po Wojnie: "Jacy z was Polacy, trzeba was wygnać z waszych własnych domów, a Kaszubi to ukryta opcja niemiecka i też won".

    • 5 10

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane