• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Przewodniczący komisji: chaos przez PKW

Marek, Małgorzata
23 października 2018 (artykuł sprzed 5 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Prezydent Gdyni wybrał zastępców
Zdaniem przewodniczącego komisji w Gdańsku za tegoroczny chaos wyborczy odpowiada PKW. Zdaniem przewodniczącego komisji w Gdańsku za tegoroczny chaos wyborczy odpowiada PKW.

- Państwowa Komisja Wyborcza zwolniła prawie wszystkie doświadczone osoby organizujące wybory i próbuje zrzucić winę na niedoświadczonych ludzi. Armia członków obwodowych komisji wyborczych przez cały dzień i noc próbowała zapanować nad chaosem - pisze pan Marek, który był przewodniczącym jednej z komisji w odpowiedzi na zarzuty o zbyt powolne liczenie głosów.



Jak oceniasz organizację wyborów samorządowych?

Pierwsze wyborcze starcia za nami. W Gdańsku dojdzie jeszcze do drugiej tury wyborów prezydenckich. W tym roku wyniki z Obwodowych Komisji Wyborczych spływały na tyle wolno, że dopiero rano można było poznać wyniki i to z połowy komisji. Wyników wyborów do sejmiku wojewódzkiego nie było jeszcze w poniedziałek wieczorem.

Czytaj też: trwa liczenie głosów w Trójmieście

Kto odpowiada za opóźnienia? Przewodniczący jednej z komisji w Gdańsku postanowił podzielić się na ten temat swoją refleksją. Oto jego wnioski.

Jestem przewodniczącym komisji liczącej głosy w gdańskim blokowisku. Pracowałem w komisji wyborczej już piąty raz, ale nigdy nie widziałem takiego bałaganu.

Potrzebne było uproszczenie pracy



Na początek wyraźnie podkreślam, że wszystkie moje uwagi dotyczą wyłącznie czasu pracy komisji. Zostaliśmy zarzuceni biurokratycznymi procedurami i dlatego starałem się uprościć i przyspieszyć, co się dało, bo inaczej komisja pracowałaby co najmniej do 9 rano. Natomiast zapewniam, że karty były zabezpieczone, pomieszczenie zamknięte, oczywiście zadbaliśmy o wszystkie procedury związane ze sprawdzeniem, czy liczba głosów się zgadza, wiele razy ponawialiśmy liczenie, jeżeli brakowało nam karty - słowem, staraliśmy się wszystko, co ważne dla wyników wyborów, zrobić drobiazgowo i uczciwie. W szczególności nie naruszaliśmy żadnych plomb.

Są osoby, które emocjonalnie odnoszą się do wyborów i mogłyby dojść do niewłaściwych wniosków prowadzących do zakwestionowania wyników wyborów w mojej komisji. Dlatego o tych błędach w ogóle pisze? Członkowie mojej komisji byli wyczerpani, zwłaszcza pracujący w niej starszy pan. Dlatego prosiłem, żeby robili dwie rzeczy naraz, żeby wcześniej mogli wrócić do domów. Na przykład przy okazji rozłożenia głosów sprawdziliśmy, czy na każdej karcie jest pieczęć, dzięki czemu zaoszczędziliśmy dwie godziny pracy. PKW kazała przeglądać wszystkie karty raz przy sprawdzaniu, czy są pieczęcie, i drugi raz przy liczeniu głosów.

Chciałbym przede wszystkim zaprotestować wobec twierdzeń Państwowej Komisji Wyborczej, która próbuje zrzucić winę za problemy na niedoświadczonych ludzi. W rzeczywistości odpowiada za nie Państwowa Komisja Wyborcza, która zwolniła prawie wszystkie doświadczone osoby organizujące wybory. Armia członków obwodowych komisji wyborczych przez cały dzień i noc próbowała zapanować nad chaosem stworzonym przez PKW.

Wsparcie dla obwodowych komisji zostało przygotowane w sposób nieprofesjonalny, szkolenia były "po łebkach", zostały wprowadzone niezliczone czasochłonne, biurokratyczne procedury, których sami urzędnicy wyborczy nie rozumieją. Materiały z wytycznymi przekazane komisjom były chaotyczne, napisane niezrozumiałym językiem i wprowadzały w błąd. Mieliśmy obowiązek ściśle trzymać się wytycznych, które były opisane na kilkudziesięciu stronach, przy czym procedury bywały opisane gdzieś w środku grubej książeczki, natomiast pod koniec tekstu były ukryte informacje o obowiązku sporządzenia dodatkowego protokołu.

Niezrozumiałe instrukcje



Widziałem na forach opinie członków komisji rozgniewanych na przewodniczących, którzy nie mogli dojść do tego, co należy zrobić. Ja też przyjmuję część krytyki, ale zapewniam, że przewodniczący nie potrafili zrozumieć procedur, ponieważ w materiałach dla komisji nie było na ten temat ani słowa. Przed wyborami godzinami czytałem wytyczne i slajdy dla komisji, zrobiłem notatki, a mimo to nie byłem w stanie poradzić sobie z niektórymi procedurami, ponieważ były opisane niezrozumiałym językiem, albo w ogóle nie były opisane.

Podam przykład: w protokole przekazania dokumentów przez komisję dzienną trzeba było odhaczyć wręczenie formularzy protokołu głosowania w obwodzie. Jednak komisja dzienna nie używała takich formularzy. Przeszukaliśmy dokumenty i ich nie znaleźliśmy. Przejrzeliśmy sześćdziesięciostronicową książkę z procedurami i nie było w nich niczego na ten temat.

Kiedy zadzwoniłem do przedstawiciela komisarza wyborczego i spytałem, co to jest protokół głosowania w obwodzie, powiedział, że nie wie. W końcu otworzyliśmy zaplombowany worek dla komisji nocnej i odkryliśmy, że są w nim wersje "na brudno" protokołów liczenia głosów. Wtedy uznałem, że zapewne o te protokoły chodzi, zaznaczyłem, że są przekazane i postanowiłem uciąć biurokratyczne bzdury. Ryzykowałem odpowiedzialnością za naruszenie kodeksu wyborczego, ale musiałem rozpocząć liczenie głosów.

Takie biurokratyczne absurdy atakowały nas z każdej strony. Mieliśmy obowiązek dostosować się do każdego z nich pod rygorem odpowiedzialności karnej, więc zamiast przejść do liczenia głosów, spędziliśmy dwie godziny na przekazaniu dokumentów. Zaczęliśmy liczenie o 23 i była to wczesna pora, bo sąsiednia komisja zaczęła liczyć przed północą.

Multum niepotrzebnych obowiązków



Przy okazji musieliśmy nakładać, zdejmować i ewidencjonować plomby, przy czym należało zorientować się w dwóch rodzajach plomb i nie wolno było użyć niewłaściwej. Kazano nam pakować część materiałów i z powrotem je rozpakowywać, czego oczywiście nie robiliśmy, bo jest jakaś granica absurdu.

Mieliśmy obowiązek najpierw przejrzeć karty, żeby sprawdzić, czy na każdej są pieczęci, i dopiero potem zacząć właściwe liczenie głosów. Przyznaję, że z premedytacją zignorowałem procedurę i poprosiłem członków, żeby od razu rozłożyli głosy, bo nie miałem zamiaru dopuścić do dwukrotnego przeglądania czterech tysięcy kart. Obecność pieczęci sprawdziliśmy przy okazji.

Na koniec mieliśmy zapakować materiały i protokoły w kilkanaście różnych pakietów, przy czym nie było w wytycznych zrozumiałej informacji, co i gdzie ma trafić. Nad ranem pracownicy okręgowej komisji obdzwaniali komisje obwodowe i tłumaczyli, co włożyć do których worków, przy czym nawet ta informacja nie była pełna.

Mieliśmy też sporządzić protokoły, przy czym w materiałach dostarczonych przed wyborami nie było jasnej informacji, ile ma ich być. Slajdy wręczone na szkoleniu sugerowały, że mają być trzy egzemplarze. Na szczęście przejrzałem dodatkową książeczkę z procedurami, którą dostarczono nam o 21, gdzie było napisane, że jednak mają być cztery. Kiedy przekazywaliśmy materiały po wyborach, niektórzy przedstawiciele obwodowych komisji dzwonili do wszystkich członków, którzy przyjeżdżali, żeby sporządzić czwartą kopię.

Wspomnę też, ze w materiałach przekazanych na szkoleniu nie było informacji, gdzie dostarczyć protokoły i materiały. Była tam informacja, że biuro komisarza mieści się w urzędzie wojewódzkim, ale okazało się, że jednak chodzi o urząd miejski. Prawdopodobnie niektórzy przedstawiciele komisji niepotrzebnie jeździli pod urząd wojewódzki.

Był też problem z głosami na skreślonego kandydata z PiS-u, gdzie należało podać inną sumę głosów na partię w górnej części formularza, a inną w dolnej. Komisje miały problem ze znalezieniem właściwej procedury wypełnienia protokołu. Na szczęście błędy w systemie wyborczym wymuszały podanie prawidłowej liczby.

Starsi nie dadzą rady szybko liczyć



Jednak, mimo bałaganu organizacyjnego, zdecydowaną większość czasu zajęło nam po prostu liczenie głosów. Proszę wyobrazić sobie, w jaki sposób pięć osób ma przeliczyć kilka tysięcy kart. Liczenie szło nam całkiem sprawnie, a mimo to trwało do rana. Rozdzielenie komisji dziennych i nocnych spowodowało, że nie było komu przeliczyć głosów. Proszę też pamiętać, że część z członków komisji to emeryci i renciści i nie można wymagać od nich pracy w tempie, jakiemu podoła młody człowiek. Nad ranem wszyscy byli wyczerpani, a dalej nie było widać końca pracy.

W nocy wypełniłem wcześniej prototypy protokołów (bez głosów), żeby skrócić czas na podpisywanie druków. Moja komisja przeliczyła głosy tysiąca dwustu wyborców i skończyła pracę o siódmej, a i tak byliśmy jedną z bardziej sprawnych. Niektóre komisje głosy kilkuset wyborców liczyły do ósmej. Pierwsza komisja dostarczyła materiały do PKW o piątej rano, o dziesiątej wiele komisji nawet nie dotarło na miejsce. Przy przejmowaniu materiałów też panował bałagan i staliśmy w kolejkach dwie godziny.

Absurdalne wytyczne



Nie jestem zdziwiony informacją o śmierci kobiety, która pracowała w jednej z warszawskich komisji. Może być więcej takich przypadków. Właściwie należałoby powiadomić Państwową Inspekcję Pracy, że Państwowa Komisja Wyborcza zmusza młodszych i starszych ludzi do pracy przez kilkanaście godzin bez przerwy. Przypominam, że członkom komisji mówi się, że nie wolno wyjść z lokalu przed końcem pracy, więc zaciskają zęby i narażają się mimo złego samopoczucia. Myślę, że członkowie komisji powinni ogłosić strajk w proteście przeciw takim warunkom pracy, może to wstrząsnęłoby bałaganiarzami narażającymi zdrowie i życie członków komisji.

Podsumowując, władze wprowadziły ogromny bałagan do organizacji wyborów. Armia członków komisji obwodowych przez cały dzień i noc walczyła o to, żeby wybory w ogóle się odbyły. Nawet doświadczeni ludzie, tacy jak ja, momentami gubili się w tym chaosie. Za rządów poprzedniej ekipy komisja zamykała lokal, po paru krótkich procedurach otwierała urnę i zabierała się do liczenia.

Dziś mamy obowiązek wypisywania niezliczonych protokołów, zakładania i zdejmowania plomb, ewidencji każdej biurokratycznej bzdury, pakowania i rozpakowywania, wielokrotnego przeliczania głosów. Bardziej doświadczeni przewodniczący prosili członków, żeby łamali niektóre wytyczne, bo były tak bzdurne, że uniemożliwiały doprowadzenie pracy do końca. Zajmuję się zawodowo planowaniem procedur i gdybym miał podwładnego, który w taki sposób napisał procedury kierujące tysiącami ludzi, zwolniłbym go z pracy.

Szanujcie pracę członków komisji



Jeżeli nie nastąpi radykalna zmiana, jest realne ryzyko, że następne wybory w ogóle się nie odbędą, bo ludzie odmówią ryzykowania zawałem lub wylewem z powodu tego cyrku. Sam, chociaż jestem młody i wytrzymam dwunastogodzinną pracę, zastanawiam się, czy to ma sens.

Apeluję do ludzi, którzy widzieli nieprawidłowości w komisjach, o zrozumienie, w jakich warunkach musieliśmy pracować. Jeżeli słyszycie, że komisja pomyliła się o jeden głos, to proszę, zastanówcie się, ile wysiłku było potrzebne, żeby w takich warunkach nie pomylić się o kilkadziesiąt głosów. Jeżeli mówią wam, że komisja wolno pracowała, to zrozumcie, że groziła nam odpowiedzialność karna za złamanie procedur, których treści nawet nam nie podano. Pracowaliśmy z poświęceniem, próbując zapanować nad chaosem. Robiliśmy to z różnym skutkiem, sprawniej albo wolniej, ale fakt, że te wybory w ogóle się odbyły, zawdzięczacie armii ludzi, którzy zaciskając zęby, doprowadzili proces wyborczy do końca.

Po publikacji tego listu skontaktowała się z nami pani Małgorzata, która także pracowała w komisji wyborczej. Potwierdza ona obserwacje pana Marka.



Pracowałam w komisji dziennej i mogę potwierdzić, że obie komisje zmierzyły się z ogromem pracy. W mojej komisji pracowało 5 osób. Frekwencja w mojej komisji wyniosła ponad 50 proc. Gdyby wyniosła więcej - z lokalu wyborczego musiałoby nas wywozić pogotowie. Pierwszą ciepłą herbatę udało mi się wypić o godzinie 17. Ja się bardzo cieszę z tak dużej frekwencji, jednakże komisje na taką ilość osób były po prostu za małe. Jednym z utrudnień okazał się być może banał, ale jednak utrudnienie: różnorodny zapis adresów.

Podam przykład: blok przy ulicy Jakieś 10 ma pięć klatek. Mieszkania ponumerowane od 1 do 60. Pan mieszkający pod numerem 1, na liście wyborczej ma wpisany adres ul. Jakaś 10/1, ale już jego sąsiad spod 2 ma adres Jakaś 10A/2, a ten spod 3 Jakaś 10/2. Taki zapis spowodował, że pan spod dwójki był na końcu spisu mieszkańców z danego bloku (czyli brak chronologii). To z kolei powodowało wydłużenie wyszukiwania danej osoby na liście.

Jeśli ktoś miał dowód z adresem, można było od razu sprawdzić, w którym miejscu szukać, jeśli nie, trzeba było sprawdzać w dwóch miejscach. Nie mogę zrozumieć tej niekonsekwencji. Są przecież reguły zapisu numeracji bloków i mieszkań. Uważam, że powinno to być ujednolicone, ale komu zasygnalizować ten problem?

Może ktoś uzna, że przesadzam. Może tak. Proszę jednak sprawdzić pod presją czasu ponad 1000 osób, to pogadamy.
Marek, Małgorzata

Co Cię gryzie - artykuł czytelnika to rubryka redagowana przez czytelników, zawierająca ich spostrzeżenia na temat otaczającej nas trójmiejskiej rzeczywistości. Wbrew nazwie nie wszystkie refleksje mają charakter narzekania. Jeśli coś cię gryzie opisz to i zobacz co inni myślą o sprawie. A my z radością nagrodzimy najciekawsze teksty biletami do kina lub na inne imprezy odbywające się w Trójmieście.

Opinie (588) ponad 20 zablokowanych

  • Jeszcze troche policza

    I Walesa wygra w pierwszej turze

    • 29 10

  • (2)

    Kiedyś pracowałem w takiej komisji. o 23 byłem w domu i jeszcze zwoziłem karty i głosy do UM.
    Fakt praca była od 7 rano ale miałem kilkugodzinną przerwę w trakcie
    to co przeczytałem to jakiś dramat.
    Współczuje i już wiem że nikt mnie nie namówi na takie coś

    • 62 2

    • a czy to jest obowiazkowe? nie (1)

      wiec jesli nie czujesz sie na silach to idziesz handlowac w sklepie nocnym.

      • 1 10

      • A wtedy nikt cie nie obsłuży w komisji, bo nikt nie będzie chciał w niej pracować.

        • 1 1

  • Glosowanie internetowe... (4)

    I tyle w temaci. Koszty zwiazane tylko z uruchomieniem specjalnej platformy. Ale lepiej wywalic milony w bloto. No i ile drzew zaoszczedzonych.

    • 33 11

    • Lepiej niech się nie biorą za informatyzacje bo wyników w ogóle nie poznamy

      • 19 0

    • faktycznie, świetny pomysl

      patrząc na to jak łatwo przez epuap się można było dopisać do wyborów...

      Znajdź se i przeczytaj komiks xkcd: voting software

      • 4 0

    • (1)

      Głosowanie internetowe idź się leczyć żeby putin albo unia miała wpływ na głosowanie

      • 3 4

      • putin czy unia?

        co gorsze?????????/
        a może chińczyki?

        • 0 1

  • Pan przewodniczący z KODu? (2)

    • 26 50

    • Nie, z Gdańska.

      Czytać nie umiesz?

      • 16 2

    • nie, od porąboof

      Sam się do tego przyznał wychwalając procedury za poprzednich nierządów

      • 1 6

  • chaos to był 4 lata temu drogi Mareczku

    kiedy byli w twoim mniemaniu"doświadczeni" ludzie w pkw.
    Przypomnij sobie, co wtedy było. I tamten program wyborczy, pisany przez jakiegoś janusza biznesu z najtańszą ofertą.

    • 36 41

  • PKW to nie władza - to "leśne dziadki" z epoki państwa teoretycznego Tuska (1)

    Nie wiem czemu Pan kieruje pretensje do władzy - przecież PKW to instytucja niezależna i prawie niezmieniona od poprzedniej kompromitacji w wyborach z 2014 r.
    Coraz bardziej nabieram przekonania, że "w tym szaleństwie jest metoda"! - w takim bałaganie łatwiej o POmyłki i niedopatrzenia w liczeniu głosów. Gdy przeczytałem, że w komisjach wyborczych jest mało ludzi pojechałem z żoną do Żaka, by się zgłosić - wtedy powiedziano nam, że jest decyzja o zostawieniu komisji w składach minimalnych, wymaganych przez prawo = 5 osób, w związku z czym nie przyjmuje się nowych członków.... zdziwiłem się, ale dopiero w trakcie wyborów przekonałem się, że to o czym Pan pisze to szczera prawda - sam głosowałem na parapecie, w tłoku i ścisku... Dlatego tak długo trwa teraz liczenie głosów - wraca echem stare i wciąż aktualne powiedzenie Stalina - nie ważne kto jak głosuje, ważne KTO liczy głosy... Potrzebna pełna mobilizacja przed 2 turą - choc powinno być dużo prościej bo tylko 2 kandydatów i jedna kartka....

    • 32 39

    • To wynikało z ustawy. A wększość obsady PKW została zmieniona.

      • 1 1

  • Taki chaos po dojsciu PiS do wladzy. Masakra. (3)

    Boje sie ze w drugiej turze beda niezrozumiale procedury wiadomo z jakiego powodu. Mieszkam w Skarszewach ale zameldowana jestem w Gdansku i chcialabym zeby Adamowicz wygral.

    • 31 38

    • Cała prawda o "Gdańszczanach" POpierających Adamowicza -

      Czy Pani nie wie czy udaje, że za wybory odpowiada w pełni PKW, wybrana jeszcze w czasach Tuska i Komorowskiego, w dodatku mająca za soba kompromitację z 2014 r. - już Pani zaPOmniała 17 % głosów nieważnych, 25 % dla PSL i wyniki po tygodniu od wyborów???
      Przecież w komisjach w większości siedzą urzędnicy gminni i miejscy sPOlegliwi wobec władzy, ale samorządowej!
      Co ta propaganda robi z ludzi, że skłonni sa uwierzyć w każdą bzdurę z nienawiści do PiSu?

      • 13 11

    • no patrz jakie proste: jeden coś tam chlapnął juz prawda objawiona, nawet nie pomyślałeś , nie przeanalizowałeś

      nie dziwię się że jest tak wiele oszustw na wnuczka, policjanta i nne.... naiwność jest wielka! ale i plecy i d*psko trza mieć twarde!

      • 4 1

    • mieszka w Skarszewach i głosuje na Adamowicz. Nie dziwię się że miał tyle głosów.
      Nie rozumiem jak można głosować na takiego człowieka.SZOK

      • 2 0

  • Przez omijanie procedur w Warszawie w kilku okręgach było ponad 100% frekwencji (5)

    a ilosci kart wyjmowanych z urny były większe niż wydawanych :-D
    Pierwsza sprawa, kto czytelnikowi kazał pracować w komisji wyborczej?
    Druga, pytanie raczej retoryczne, czy czytelnik jest członkiem KOD albo Obywateli SB?

    • 22 53

    • za tych "Obywateli SB" powinieneś pobrać płaskiego (2)

      obrażasz Moją Ojczyznę, wiesz o tym?

      Trzy litery dla Ciebie do namyslu:

      Ś
      W
      O

      • 8 4

      • dziewięć liter dla Ciebie do namysłu l u s t r a c j a

        • 3 5

      • Śmierć UBywatelon

        • 1 1

    • (1)

      Obawiam się że ani jedno ani drugi tylko zwykła osoba pełniąca funkcję przewodniczącego najlepiej jak potrafi. Nie rozumiem takich głupich przytyków. Procedury które musieli wykonać członkowie komisji wyborczych wielokrotnie były żmudne i pozbawione sensu i można by je zdecydowanie ułatwić jednocześnie zapewniając identyczną poprawność zliczania głosów. A co do pierwszego retorycznego pytania które zostało postawione, po co przytoczony przewodniczący pracował w komisji, to odpowiedzieć można na nie tylko jedno: chciał wspomóc swoją pracę organizację i przeprowadzenie tych wyborów i chwała mu za to, że są jeszcze tacy ludzie, którzy to robią mimo warunków w jakich muszą pracować. Że mimo wszystko czują, że taki jest ich obywatelski obowiązek. Autorowi powyższego komentarza radzę dokładne przeczytanie tej odpowiedzi i przemyślenie co niektórych tutaj rzeczy. Zawsze najłatwiej jest oceniać samemu nie robiąc nic, zapraszam więc do działania i ponownego komentowania dopiero gdy odczuje się to na własnej skórze. Pozdrawiam

      • 4 0

      • jak pracował po raz piąty

        to powinien się dawno zorientować żę to jest państwo teoretyczne albo jak kto woli coś tam, coś tam i kamieni kupa. Wobec takiego państwa nie ma obywatelskiego obowiązku bo trzeba je traktować jako zabór. Gdyby 25 lat temu przeprowadzono lustrację i naprawdę odsunięto komunę od wpływu na losy państwa to można by zbudować nowe, godne zufania. A tak to taplamy się w przeszłości, co chwila wypływa jakiś TW albo np jakiś ormowiec finansujący kampanię Budynia. To jest państwo ale tamtego obozu zdrady narodowej i zaprzaństwa z TW Bolkiem i całą resztą tzw opozycji demokratycznej. Ja tu żyję i sobie radzę ale aparat państwowy traktuję jak okupacyjny i nie zamierzam z nim kolaborować ani z jego wszelkimi urzędami i służbami.

        • 1 0

  • Pozdrawiamy Pana z Moreny (2)

    Za dużo szczegółów, ale faktycznie starszy Pan miał już problemy przy wydawaniu kart wyborczych.

    • 11 3

    • (1)

      Starszy pan nie mógł wydawać kart do głosowania, a potem liczyć. Widac, że nie wiesz o czym piszesz.
      Były dwie komisję dzienna i nocna.

      • 13 1

      • można być w obu, ale tylko szaleniec by się na to pisał

        • 2 4

  • Ten gąszcz stworzono celowo... (2)

    Ten nadmiar procedur, autorstwa chorych z nieufności i podejrzliwości umysłów kaczyńskich, to właśnie PiS w pigułce. Mieli poprawić - popsuli bardziej. Na pozór transparentnie i bardzo jawnie, w rzeczywistości chaos i niejasności. Ale myślę, że ta wielka ilość procedur miała być pretekstem do unieważniania wyborów pod byle pretekstem. Bo przecież w planach Sąd Najwyższy miał być już przejęty...

    • 40 19

    • Nieufni i podejrzliwi to są pracodawcy wobec pracowników, do tego dyktaturę i centralne planowanie/podejmowanie decyzji to masz w firmach i korporacjach!

      • 4 3

    • ten wpis to kwintesencja chorej POdejrzliwości - własne i wmówione lęki przelewa Pan na PiS

      • 7 10

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane