Kat był jedną z najbardziej ponurych, ale i fascynujących osób, które przemierzały uliczki dawnych miast. Z jednej strony stał po stronie wymiaru sprawiedliwości, z drugiej zaś: w świecie nieczystości i przestępstwa. Dzisiaj przyjrzymy się bliżej postaci gdańskiego kata.
znam tylko podstawowe informacje, ale nigdy nie interesowałem(-am) się bardziej historią mojego miasta
20%
nie, właściwie to nawet jej nie znam
5%
Przywileje dotyczące wykonywania sprawiedliwości były przez dawne miasta zazdrośnie strzeżone, bowiem były one symbolem prestiżu miejskich władz. Większe i ważniejsze miasta posiadały tzw. prawo miecza, czyli możliwość wykonywania kar śmierci. Zajmował się tym specjalny urzędnik, czyli kat.
Jednak zawód kata, związany ze śmiercią i obcowaniem z najgorszymi członkami miejskiej społeczności, nie cieszył się popularnością mieszczan. Już samo dotknięcie kata w symboliczny sposób przenosi nieczystość; dlatego musiał on nosić specjalny strój, dzięki któremu mieszkańcy z daleka mogli widzieć z kim mieli do czynienia. W Gdańsku kat musiał nosić niebieskie odzienie i podlegał zwierzchnikowi strażników miejskich, który rezydował na Ratuszu Głównego Miasta. Sam kat zamieszkiwał od końca XVI wieku zaułek między ulicą Tobiasza i Straganiarską. Dzisiaj reliktem tamtego miejsca jest niewielka uliczka Pachołów, a na miejscu siedziby kata znajduje się przedszkole Pod Wesołą Chmurką.
Artykuły Michała Ślubowskiego
Do głównych zadań kata należało nadzorowanie przesłuchań... oraz tortur. W epoce nowożytnej cały ten proces miał miejsce na piętrze Katowni, gdzie znajdowała się spora (65 metrów
kwadratowych) sala przeznaczona do tego właśnie celu.
Nawet jeżeli oskarżony się nie przyznał i został oczyszczony z zarzutów, najczęściej zabiegi katowskie doprowadzały do licznych urazów i kalectwa - chociaż niewiele osób wytrzymywało wizytę w izbie tortur bez przyznawania się do winy. Dzięki specyfice tego zajęcia kaci często zdobywali podstawową wiedzę medyczną i anatomiczną, którą mogli wykorzystać wyjątkowo zdesperowani - lub biedni - pacjenci.
Dostęp do informacji uzyskanych w trakcie tortur mógł być niekiedy problematyczny, ponieważ kaci swój wolny czas spędzali w towarzystwie innych ludzi wyrzuconych poza margines społeczeństwa, co mogło prowadzić do demoralizacji budzącego grozę funkcjonariusza. Zresztą często kat miał za sobą przestępczą przeszłość, a objęcie przez niego nowej funkcji było sposobem na uniknięcie kary śmierci. To samo dotyczyło jego małżonki, która pochodziła z innej katowskiej rodziny lub była zbrodniarką, która w zamian za darowanie kary wchodziła w związek małżeński z katem.
Gdzie mieszkał gdański kat?
Na katowskich pachołkach spoczywała odpowiedzialność pilnowania skazańców przed wykonaniem wyroku, kiedy to znajdowali się w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu nazywanym izbą żałobną.
W 1630 roku czeski poeta Wacław Klement Żebracki napisał poemat, który sławił Gdańsk. Opisał w nim również Katownię i Wieżę Więzienną: Przed samym już wejściem wiszą tu liczne narzędzia kar: krzyż, kajdany na ręce, na nogi, sznury dla ochrony, rózgi silne i kije, korbacze dla wymierzania chłosty, noże oprawców, machiny do łamania kości - strasznie na sam już ich widok! Smutek tu na obliczach. Terror i Trwoga przybywają tu Troski, leży nieubłagana Śmierć, trapią tu więzionych zbrodniarzy Zbrodnie.
Czytaj też:
Dwaj ludzie z szafą, czyli stary Gdańsk w filmowych kadrach
Wykonywanie wyroków
Na kacie i jego pachołkach spoczywał również obowiązek wykonywania kar. W bogatym mieście
portowym, pełnym lokalnych i obcych kupców i marynarzy, nie brakowało również ludzi którzy prowadzili bardziej szemraną działalność. Liczne gospody, słynne gdańskie piwo i sprowadzane zza granicy wino również mogły być źródłem kłopotów z prawem; nie mówiąc już o zwykłych emocjach dnia codziennego.
W nowożytnym Gdańsku katalog przewinień karanych na gardle był całkiem pokaźny, chociaż nad Motławą stosowano jedynie cztery metody wykonywania kary śmierci. Najrzadziej palono na stosie, co groziło nie tylko oskarżonym o czarostwo (i inne występowanie przeciwko boskiemu porządkowi), ale również fałszerzom pieniędzy. Jeżeli już jednak padał taki wyrok, stos był wznoszony na Targu Węglowym.
Złodziejów wieszano na położonej przy drodze do Oliwy Górze Szubienicznej; tutaj też łamano kołem skazanych za najbardziej brutalne przestępstwa. Jednak najpopularniejszą metodą uśmiercania wybieraną przed gdańską Temidę (ponad 60% znanych przypadków) było ścięcie mieczem, które odbywało się tuż przy północnej ścianie Wieży Więziennej.
Z czasem wymiar sprawiedliwości złagodniał, a coraz więcej wyroków kończyło się jedynie wygnaniem bądź chłostą. Co ciekawe, Gdańsk dysponował mobilnym pręgierzem, dzięki któremu skazańca można było dodatkowo obwozić ulicami miasta!
Czytaj też:
Drzwi kata na Wieży Więziennej w Gdańsku. Będą zrekonstruowane?
Nieczystości? Wezwij kata!
Tortury i wykonywanie kar w ciągu upływu kolejnych stuleci schodziło na boczny tor działalności kata. Zaczął on zajmować się przede wszystkim dbaniem o czystość miasta! To właśnie na nim spoczywał obowiązek wywozu nieczystości z prywatnych i miejskich kloak. Często ich zawartość lądowała w okolicy szubienicy, co dodatkowo zwiększało upiorność tego miejsca: proszę sobie wyobrazić wiszące zwłoki złodziejów na łysym wzgórzu, wbite w ziemię koła do łamania, oraz smród nieczystości.
Oprócz tego, kat zajmował się sprzątaniem ścierw z ulic oraz wyłapywaniem bezpańskim psów. Raz do roku, wiosną bądź latem, kat i jego pachołkowie wyłapywali setki psów z gdańskich ulic, za co otrzymywali sowitą opłatę. Dodatkowo mieszczanin który chciał z jakiegoś względu pozbyć się swojego czworonoga, nie mógł tego zrobić sam, tylko musiał wezwać mistrza małodobrego.
Kres działalności kata przyniósł XIX wiek. Nie stosowano już tortur, zaś wykonanie wyroków wymiaru sprawiedliwości stało się obowiązkiem władz państwowych. Chociaż profesja kata wciąż istniała, był on już jedynie urzędnikiem, a nie tak barwną i fascynującą postacią jak przed wiekami.
Gdzie mieszkał gdański kat?
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
