Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Fake news. Jak nie dać się nabrać?

Jakub Chabik
16 kwietnia 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Opinie (633)
Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem. Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

fot. fotolia/Photographee.eu

Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.



Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.

Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.

Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.

Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki



Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.

1. Zweryfikuj źródło

Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją. W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.



2. Oceń czy treść jest wiarygodna

Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci. Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.

3. Sprawdź w innym miejscu

Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.

4. Wycisz emocje

Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.

Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?



Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa. Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

zrzut ekranu Chip.pl

Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.

Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.

Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.

Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.

Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.

To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.

Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.

Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.

Łowcy fejków



Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.

Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach

O autorze

autor

Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (633) ponad 50 zablokowanych

  • 2022-04-16 12:24

    Taka prawda ... !!! (2)

    Autorami "popularnych" fake newsów są oczywiście trolle Putina! Najpierw wygłaszali swoje teorie na temat pandemii i szkodliwości szczepionek, teraz widać u nich przebłyski ... "geniuszu" w temacie inwazji Rosji na Ukrainę i uchodźców.

    gdańszczanin

    2 lata

    • 11 49

    • 2022-04-16 13:58

      Trole Putina niestety często to użyteczna

      figura wymyślona po to byś wierzył że nie stoją za kłamstwami inne siły.Wrzuca się celowo kłamstwa do jednego worka byś nie miał pełnej świadomości sytuacji.Co nie znaczy że troli putinowskich nie ma

      2 lata

      • 14 1

    • 2022-04-17 08:18

      Jedni i drudzy siebie warci.Wschod to stan umysłu nie do przemeblowania

      2 lata

      • 1 1

  • 2022-04-16 12:31

    Po pierwsze mysleć:) (1)

    Po drugie mysleć i po trzecie mysleć....
    A na dodatek weryfikować dane w wielu płąszczyznach:) Prościej się nie da:)

    2 lata

    • 21 4

    • 2022-04-16 14:07

      Weryfikować to może ktoś kto ma

      pełna wiedzę na dany temat a nie masy

      2 lata

      • 5 0

  • 2022-04-16 12:32

    w ustach polityków nawet jak mówią: Dzień Dobry - jest fake news-em (2)

    jarek

    2 lata

    • 37 0

    • 2022-04-16 13:46

      Tusk np. Budka i cała Pelo (1)

      2 lata

      • 4 2

      • 2022-04-16 14:41

        Teraz Usłyszysz Same Kłamstwa - to skrót

        2 lata

        • 3 1

  • 2022-04-16 12:44

    Nie długo nie bedziecie mieli swojego kraju (1)

    Fejknius

    2 lata

    • 24 3

    • 2022-04-16 14:14

      A mamy ? polin to Nasze ?

      czEsiek kosher

      2 lata

      • 5 3

  • 2022-04-16 12:44

    Niebezpiecznik (5)

    Kolejny serwis obalający fake newsy. Trzeba bardzo uważać. Tu na Trojmiescie w komentarzach jest rownież mnóstwo trolli

    2 lata

    • 15 24

    • 2022-04-16 18:02

      (2)

      taaak?Kolejna jaczejka będąca spółką córką mediów głównego ścieku?Ładnie wami krecą id..ci łapiecie się na chwytliwe nazwy tych sk..rwionych portalików a tu zonk jak się spojrzy do kogo należy to jakiś onet jakaś wp czytaj mainstreamowe szambo

      2 lata

      • 8 1

      • 2022-04-16 18:12

        (1)

        Pochwal się skąd ty czerpiesz informacje. Pewnie z filmów z żółtymi napisami, z jedyną słuszną prawdą, ze stron typu "Obudźcie się". "Wielki Reset", "NWO już tu jest". Zgadłem?

        2 lata

        • 3 1

        • 2022-04-17 22:12

          ja czerpię z różnych źródeł jak o wojnie na Ukrainie wypowiada się Ukrainiec ruski i jankes to prawda leży po środku Wielki reset kmiotku jest faktem i obecna sytuacja do niego prowadzi z resztą to określenie wielki reset jest już używane całkiem jawnie

          2 lata

          • 2 0

    • 2022-04-16 18:37

      Jesteś jednym z nich, kolejny obalacz mitów i piszący "jak jest".

      2 lata

      • 1 1

    • 2022-04-16 20:01

      nie trolli tylko poł gł^upków

      olek

      2 lata

      • 2 0

  • 2022-04-16 12:47

    Opinia wyróżniona

    Należy samemu weryfikować informacje. (14)

    Niestety, społeczeństwo jest coraz głupsze i coraz mniej samodzielne. No skoro ktoś zrobił obrazek i rozesłał do swoich wszystkich kontaktów a potem dalej i dalej - no to musi być prawda.

    A chcesz się przekonać czy jesteś w grupie myślącej, czy zmanipulowanej? To wrzucam taki flagowy przykład: zastanów się czy wierzysz, że Rydzyk dostał dwa samochody od bezdomnego. Jeśli tak, to odszukaj tę wypowiedź, PEŁNĄ, odsłuchaj - i zdaj sobie sprawę jakim jesteś kapuścianym...

    vvti

    2 lata

    • 71 9

    • 2022-04-16 12:56

      haha to dobre wiec tu trolu Tuska powielasz Fake news i piszesz ze trzeba umiec myslec choc sam dajesz przykłady ze tego nie (7)

      To tak ja złodziej mówi to nie ja kradłem jak to nie moja ręka!Wiec bezmózg totalny chce innych uczyc rozumowania :) Choc sam tego nie potrafi bo niema czym :)

      2 lata

      • 5 24

      • 2022-04-16 13:04

        (2)

        Ja powielam fake news? Jaki?

        vvti

        2 lata

        • 16 2

        • 2022-04-16 19:13

          Oczywiście,że powielasz fake news,w doborze tematu,obsesyjnego myślenia,nienawiści do drugiego. (1)

          Prymitywnie manipulujesz.

          2 lata

          • 2 15

          • 2022-04-17 17:48

            Żadnego fejka nie powielam. Podałem funkcjonujący w przestrzeni publicznej 'fakt', który każdy w niego wierzący i powtarzający może samodzielnie sprawdzić. Takie zadanie domowe aby samemu się przekonać, czy jest się podatnym na manipulacje.

            vvti

            2 lata

            • 1 3

      • 2022-04-16 20:32

        tak tak trollu kaczki..

        ty złodziej...

        2 lata

        • 3 4

      • 2022-04-16 20:44

        Widać, że łykasz fejki jak młody pelikan (2)

        2 lata

        • 1 2

        • 2022-04-17 07:26

          (1)

          Jedyna prawda objawiona to w TVN i GW.

          2 lata

          • 3 2

          • 2022-04-17 10:51

            Nadprawda objawiona.

            2 lata

            • 1 2

    • 2022-04-17 15:47

      Na temat Ukrainy pełna cenzura (5)

      Albo info od ich ministerstwa propagandy albo cisza
      Nawet BBC cenzurują jak info nie po ich myśli
      Jak zweryfikować informacje?

      Stan

      2 lata

      • 7 0

      • 2022-04-17 17:46

        (2)

        Moim zdaniem się nie da. Od początku wojny to było rażące wręcz, że docierał do nas wyłącznie przekaz ukraiński i to pozytywny, wiralowy. Wojna to przecież obecnie też walka w sieci. Na tej płaszczyźnie Ukraina wygrywa wszystko, od samego początku.

        vvti

        2 lata

        • 4 1

        • 2022-04-17 23:07

          (1)

          Więc co, weryfikować to wiarygodnymi i wolnymi mediami państwowymi prosto z rosji? No nie.

          2 lata

          • 0 5

          • 2022-04-18 09:26

            Czytac po angielsku, ukrainska propagande w polskich mediach sobie odpuscic. Kiedy rzad w Kijowie powie blablabla, polskie media pisza jest blablabla. Tymczasem anglosaskie rzad ukrainski twierdzi, ze blablabla, nie jestesmy w stanie tego zweryfikowac.

            2 lata

            • 1 0

      • 2022-04-17 20:13

        jedz (1)

        dotrze do ciebie nie ukraiński przekaz
        Wypdr trollu

        2 lata

        • 1 3

        • 2022-04-18 09:28

          Juz, Mykola, Polakow z Polski wyrzucasz? A kopa w d*pe chcesz, tak zebys wrocil tam, gdzie cie pobor obowiazuje?!

          2 lata

          • 2 0

  • 2022-04-16 12:49

    Stare przysłowie (2)

    Ważne jest, aby nie być "głupim jak Polak".

    2 lata

    • 17 8

    • 2022-04-16 14:00

      To chyba niemieckie przysłowie

      Ale fakt oni tak myśleli i myślą tylko grzecznie udają coś innego

      2 lata

      • 7 0

    • 2022-04-18 14:28

      Stare przysłowie,żeby nie być tępym jak Prusak

      2 lata

      • 0 0

  • 2022-04-16 12:51

    Przede wszystkim.....

    Ten portal ze swoimi propagandowymi artykułami na temat szczepien i pandemii to jedna wielka wylęgarnia fake newsów

    2 lata

    • 40 9

  • 2022-04-16 12:53

    To co mówi PiS to jest prawda (3)

    a PO kłamie

    2 lata

    • 9 16

    • 2022-04-16 13:47

      Dokładnie tak (1)

      PO nie służy Polsce

      2 lata

      • 5 3

      • 2022-04-17 11:28

        PO służy swoim portfelom w swojej kieszeni.

        2 lata

        • 1 0

    • 2022-04-16 16:39

      Pójdę dalej

      To jest przenajświętsza prawda i tylko prawda, tak nam dopomóż... :))

      2 lata

      • 0 1

  • 2022-04-16 12:54

    Największy fake news naszych czasów to oczywiście `zamach smoleński`. (2)

    Źródło łatwo jest zweryfikować ale co zrobić z obłąkanym politykiem który udaje naukowca i obwieszcza to Światu na podstawie doświadczenia z wybuchającymi parówkami :)

    technik Maliniak z Ciemnogrodzkiej

    2 lata

    • 19 24

    • 2022-04-16 12:57

      Ojoj trolu tuska co sie stało dopiero na trzeciej stronie sie plujesz zaspałes? czy przelkew nie doszedł ?

      2 lata

      • 9 9

    • 2022-04-16 13:09

      Ewenement - parówa pisze o parówkach :)

      2 lata

      • 7 0

1
2
3
4
5

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3232)

Najczęściej komentowane

Taksówkarz-oszust zatrzymany. Wyłudził od turysty ponad 20 tys. zł za kurs

Ponad 20 tys. zł za kurs taksówką

To samo morze, inny kraj, zero problemu z darmową toaletą na plaży

To samo morze, a toalety to nie problem

więcej

Najczęściej czytane