Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Fake news. Jak nie dać się nabrać?

Jakub Chabik
16 kwietnia 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Opinie (633)
Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem. Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

fot. fotolia/Photographee.eu

Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.



Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.

Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.

Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.

Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki



Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.

1. Zweryfikuj źródło

Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją. W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.



2. Oceń czy treść jest wiarygodna

Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci. Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.

3. Sprawdź w innym miejscu

Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.

4. Wycisz emocje

Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.

Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?



Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa. Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

zrzut ekranu Chip.pl

Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.

Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.

Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.

Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.

Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.

To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.

Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.

Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.

Łowcy fejków



Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.

Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach

O autorze

autor

Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (633) ponad 50 zablokowanych

  • 2022-04-16 13:43

    Nie czytać waszego portalu, masa w niej bzdur (1)

    2 lata

    • 34 1

    • 2022-04-16 14:52

      Szczególnie w temacie covida - nie dość że fake newsy to jeszcze cenzura bolesnej dla covidianie prawdy

      2 lata

      • 9 1

  • 2022-04-16 13:44

    WSI 24 to jeden wielki fake news

    2 lata

    • 15 1

  • 2022-04-16 13:44

    Nie oglądać TVN (3)

    2 lata

    • 23 5

    • 2022-04-16 15:49

      I nie czytać GW (1)

      2 lata

      • 9 1

      • 2022-04-18 10:28

        Co ciebie żydowska przeszkadza ?

        kolektyw Jarka

        2 lata

        • 0 0

    • 2022-04-18 12:58

      Myślący

      Pamiętam jak szczuli na nieszczepionych. Masakra. Nigdy tego nie zapomnę. A teraz co? To przede wszystkim nieszczepieni są najbardziej zdrowi, bez super katarów, problemów zdrowotnych itp.

      2 lata

      • 0 0

  • 2022-04-16 13:47

    Niech redakcja zrobi opcje zglaszania postow w raporcie

    Ostatnio byl post, gdzie ktos wrzucil fotke zle zaparkowanego auta w Rumuni. Kilka komentarzy. Fake jak nic. Oczywiscie posta nie usunieto. A sprawdzenie skad pochodzi fotka zajelo doslownie 5 sekund

    2 lata

    • 10 0

  • 2022-04-16 13:48

    (1)

    Zacznijcie od deanonimizacji komentarzy.

    2 lata

    • 4 7

    • 2022-04-16 14:27

      Przywrócą nazwiska po tate i mamełłę ?

      czEsiek kosher

      2 lata

      • 4 2

  • 2022-04-16 13:49

    Trumny z Bergamo (1)

    Autor zachęca nas byśmy korzystali wyłącznie z mediów głównego nurtu, znanych od dawna gazet, telewizji i agencji informacyjnych. Otóż te właśnie media w 2020 roku przez 24 godziny na dobę pokazywały nam trumny z Bergamo, które nie mieściły się w chłodniach, tak było ich dużo. Czy trumny z Bergamo to był fakenews czy prawda? Jaka jest wiarygodność głównych mediów?

    Kupa śmiechu

    2 lata

    • 30 1

    • 2022-04-16 23:39

      A wystarczyło wrzucić to w net i po chwili wynik masakrował ich wiarygodność. Zdjęcie pochodzące za 2011 r.jak dobrze pamiętam związany z trzęsieniem ziemi które to pochłonęło wiele istnień.
      Zresztą te zdjęcie było wykorzystywane wiele razy.
      Aktualnie było to zdjęcie babci która to niby była ofiarą nalotu a zdjęcie jest ze starego artykuły dotyczącego wybuchu gazu, a takich zdjęć i nagrań nawet w tej chwili jest wiele i łatwo je zweryfikować a media profesjonalnie wciskają ten chłam

      2 lata

      • 5 0

  • 2022-04-16 13:51

    Jak bedziecie mieli wypadek to nie licznie na Gersdorf zwolni tylko poto by was wyminąć!Powiedziała ze nic nie widziała! (6)

    Fake news? Sprawdz sam wsławiła sie tym ze potrafi tylko kłamać.

    2 lata

    • 17 1

    • 2022-04-16 13:52

      Za to powinna ona chyba siedziec....kasta (2)

      2 lata

      • 6 1

      • 2022-04-16 14:28

        Przecież na stojąco nie jechali , zapomnieli w tvP SzczYjni wspomnieć ? (1)

        czEsiek kosher

        2 lata

        • 1 6

        • 2022-04-17 23:17

          Po pijaku kierowca ucieka z miejsca wypadku,który spowodował i w którym zginął młodym człowiek.

          2 lata

          • 0 0

    • 2022-04-16 13:56

      Kasta jej krzywdy nie zrobi (2)

      2 lata

      • 9 1

      • 2022-04-16 14:30

        69 mln.EU za pseudo KRS , wiesz ile Dobra dla Polaków przepaDa ? (1)

        czEsiek kosher

        2 lata

        • 2 3

        • 2022-04-18 00:03

          "Polskę trzeba zagłodzić " - europejska partia ludowa donalda.

          2 lata

          • 0 0

  • 2022-04-16 13:53

    Opinia wyróżniona

    Fake news obecnie i to w internecie to nic. (8)

    Szybko się pojawia i równie szybko i łatwo zneutralizować przez dementi. Najgorsze to ploty - "jedna baba drugiej babie... ".Trudno się obronić, można kogoś niesłusznie zniszczyć.

    Ela

    2 lata

    • 38 12

    • 2022-04-16 14:15

      to tak nie działa

      informacji jest tak dużo i ludzie tak są chętni nowości, że żadne dementi się nie przebije
      po prostu większości nie zainteresuje rozbieranie problemu na czynniki pierwsze, bo jest żądna kolejnego njusa

      2 lata

      • 8 1

    • 2022-04-16 19:16

      Najgorsze to fake newsy historyczne,bohaterska armia czerwona, która jest w rzeczywistości banda faszystów.

      2 lata

      • 10 3

    • 2022-04-16 22:38

      Oczywiście że piszesz nieprawdę (1)

      A najgorsze, że jeszcze ciebie plusuja.
      Pewien (nie pamiętam już nazwy) uniwersytet badający wlasnie fake newsy puścił fake newsa w siec, na potrzeby badań, a później zdementował go, niestety to już się nie przebiło do mainstreamu , i fake news pozostał. Na topie będzie to czego chcą ludzie, a nie to co jest prawdą.

      2 lata

      • 7 1

      • 2022-04-17 06:46

        Trzeba inteligentnie zdementowac.

        Fake newsy się ostro dementuje.

        2 lata

        • 0 2

    • 2022-04-16 23:40

      Tylko szkoda że TV nawet nie stara się weryfikować tylko puszcza to w eter

      2 lata

      • 1 0

    • 2022-04-17 00:35

      Wiadomo wina Tuska (1)

      A jak nie to Niemców albo ruskich

      2 lata

      • 2 1

      • 2022-04-17 06:52

        Ameryki nie odkryłes

        2 lata

        • 1 1

    • 2022-04-17 20:10

      ale to o chodzi

      że faceci są jak baby
      czy odwrotnie , baby gadają na facetów
      ja poproszę to drugie

      2 lata

      • 0 0

  • 2022-04-16 13:54

    te serwisy, "łowcy fejków", to często same wprowadzają fejki (2)

    tylko zgodne z aktualną narracją
    dobitnie to pokazuje era pandemiczna, jak i obecna, ukraińska
    tak więc, w żadnym wypadku, nie ufać bezgranicznie takim serwisom, bo one działają też na zlecenie

    2 lata

    • 21 1

    • 2022-04-16 13:57

      Jasne... (1)

      Covida nie ma i nie było, bandyckiej napaści kacapów na Ukrainę też nie... Pisz sobie dalej, budzisz uśmiech politowania.

      2 lata

      • 0 10

      • 2022-04-16 18:06

        widzisz deb..lu demagog pl należy do Polskiej Agencji Prasowej czyli państwowej fabryki rządowej propagandy ścieku kłamstw i bredni.

        2 lata

        • 5 0

  • 2022-04-16 14:01

    Unikać TVP, prasy braci Kremlowskich i innych szczujni reżimu Kaczyszenko (10)

    2 lata

    • 8 17

    • 2022-04-16 14:03

      Ruski trolu a czy putinowicz płaci ci teraz w rubrach czy w euro? (5)

      2 lata

      • 6 4

      • 2022-04-16 14:05

        w mchu i żołędziach, bo taka będzie ich waluta.

        Rosja powinna zniknąć z map świata, naprawić błąd II WŚ.

        2 lata

        • 6 3

      • 2022-04-16 14:06

        Putin to płaci własnie Kaczyszenko, Orbanowi, Le Pen i innym

        Takie konie trojańskie w Europie, z tym cze gnom to kuc

        2 lata

        • 1 8

      • 2022-04-16 14:09

        W TVP już było? (1)

        Państwowa spółka z grupy PKP Cargo robi gazowy biznes wspólnie z rosyjskim miliarderem Jakowem Goldowskim. W radzie nadzorczej firmy Transgaz zasiadają politycy Prawa i Sprawiedliwości, w tym asystent polityczny Jarosława Kaczyńskiego.

        Pinokio łapami macha innych krytykuje a głosuje przeciw embargo na gaz.

        Słupy Putina, reszta to gra

        2 lata

        • 6 3

        • 2022-04-18 10:30

          Aj,waj Antysemita , wróg SSyjonizmu ?

          kolektyw Jarka

          2 lata

          • 0 0

      • 2022-04-16 14:12

        Im kto zapłacił?

        Bracia Karnowscy publikują w Tygodniku Sieci wywiad z rosyjskim ambasadorem.
        Wywiad, który przeprowadzono, był autoryzowany.
        W obliczu rozlewu krwi w Ukrainie czytamy, jak rosyjski ambasador mówi o "politycznym burdelu w tym kraju.
        Kiedy cały świat próbuje znaleźć sposób, by odciąć Rosję od przekazów komunikacyjnych, bracia Karnowscy w Tygodniku Sieci publikują wywiad z ambasadorem Rosji w Polsce Siergiejem Andriejewem. I to na 11 stronach.

        2 lata

        • 0 4

    • 2022-04-16 14:14

      To chory z nienawiści psychol nawet nie trol (2)

      2 lata

      • 3 1

      • 2022-04-16 14:27

        No... boi się kobiet, mieszka z kotem a obstawę ma Gromu i milicji (1)

        Cyniczny stary dziad. Kazał bratu lądować

        2 lata

        • 3 3

        • 2022-04-17 10:33

          Malarz kominów darował dal Ruskim za friko, za nic 240 mln dolarów /dlug gazpromu wobec europol gaz/To ponad 100 czołgów kto zabijają Ukraincow.

          Nowyport

          2 lata

          • 4 0

    • 2022-04-17 23:22

      Unikać Tusczina, Giertychszczina,Sikorszczina,agentów ruskich.

      2 lata

      • 1 1

3
4
5
6
7

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3232)

Najczęściej komentowane

Taksówkarz-oszust zatrzymany. Wyłudził od turysty ponad 20 tys. zł za kurs

Ponad 20 tys. zł za kurs taksówką

To samo morze, inny kraj, zero problemu z darmową toaletą na plaży

To samo morze, a toalety to nie problem

więcej

Najczęściej czytane