Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Fake news. Jak nie dać się nabrać?

Jakub Chabik
16 kwietnia 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Opinie (633)
Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem. Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

fot. fotolia/Photographee.eu

Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.



Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.

Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.

Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.

Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki



Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.

1. Zweryfikuj źródło

Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją. W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.



2. Oceń czy treść jest wiarygodna

Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci. Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.

3. Sprawdź w innym miejscu

Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.

4. Wycisz emocje

Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.

Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?



Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa. Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

zrzut ekranu Chip.pl

Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.

Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.

Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.

Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.

Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.

To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.

Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.

Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.

Łowcy fejków



Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.

Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach

O autorze

autor

Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (633) ponad 50 zablokowanych

  • 2022-04-16 14:29

    Zadajcie sobie pytanie, kto jest właścicielem tv, radia, prasy i mediów społecznościowych głównego nurtu?

    Jak możecie oczekiwać czegoś innego niż kłamstwa i socjotechniki? Wszystkie środki masowego przekazu i wszystkie zasoby internetowe są w rękach globalistów. Prawie 100% wszystkich mediów głównego nurtu na świecie należy do zaledwie 6 korporacji, których właścicielami są ci multimiliarderzy. Polecane tutaj serwisy demaskujące ''fakenewsy'' też do nich należą (w cudzysłowie, bo nie wszystkie są fake, ale tylko część). Nic nie jest prawdą z tego co nadają media. Dzisiaj słyszycie jeszcze więcej fałszywej propagandy, niż było za komuny. Nic nie jest takie, jakim się wydaje. Wszystko, co jest przekazywane w waszych mediach, jest fałszem i musicie to zrozumieć jeśli naprawdę nie chcecie być manipulowani.

    2 lata

    • 17 3

  • 2022-04-16 14:30

    każdy ciągnie w swoją strone (7)

    widzimy to gołym okiem jednych np.spycha sie do lasu innym sie pomaga widać że to nie dobroć dla drugiego człowieka tylko czysta polityka O jednej wojnie pisze sie codziennie o innej jest tylko krótka wzmianka

    2 lata

    • 20 8

    • 2022-04-16 14:36

      Typowy fake news. (4)

      Do lasu wleźli sami, o czym nie raczyłeś wspomnieć. Że są elementem ruskiej agresji na Polskę, też nie. Żyjesz z klamstwa, czy tak w czynie społecznym?

      2 lata

      • 8 1

      • 2022-04-16 14:40

        twoja inteligencja jest bezczelnym fake newsem! :) (2)

        2 lata

        • 1 4

        • 2022-04-16 16:09

          Ze swoją możesz załapać się do kotłowni węglowej na krążowniku Aurora. (1)

          2 lata

          • 2 1

          • 2022-04-16 18:27

            No co? ruskie okręty przeszły z napędu atomowego na węglowy. Bull,bull, tonę było? Było? Fake news? Nie,prawda.

            2 lata

            • 2 0

      • 2022-04-16 18:13

        Media amerykańskie które w sposób nieprzewidziany pojawiły się w naszym kraju twierdzą że przejawem agresji Rosji na Polskę może być wycofanie się wojsk rosyjskich które już miało miejsce kilka lat wcześniej.

        2 lata

        • 1 0

    • 2022-04-16 16:08

      Typowy fake news,wybuchł pożar na krążowniku Moskwa. Prawda to zniszczony przez rakiety Ukrainy.

      Najlepszy ruski okręt poszedł na......ruskim został krążownik na węgiel Aurora.

      2 lata

      • 3 0

    • 2022-04-16 18:03

      Największy przekręt fake news -zrobienie z ruskich bohaterów wielkiej wojny ojczyźnianej,a to byli bandyci.

      2 lata

      • 2 1

  • 2022-04-16 14:35

    Nic nie jest takie, na jakie wygląda! (2)

    Dotyczy to teraz wszystkich mediów, bez wyjątku.

    deep fake

    2 lata

    • 17 0

    • 2022-04-16 14:38

      Tu się trudno nie zgodzić

      Aczkolwiek propaganda partii wybitnie tępa i prymitywna.
      PRL by się PiS wstydził

      2 lata

      • 5 2

    • 2022-04-16 15:39

      Kiedyś jak sprzedawałam jako świeżak

      warzywa na rynku to samo powiedział mi stary sprzedawca

      2 lata

      • 2 1

  • 2022-04-16 14:36

    Pamiętamy te prawdy agenta z 2013

    Mam świadectwa trzech niezależnych osób, że trzy osoby przeżyły katastrofę i zostały odwiezione karetkami do szpitala - mówi Antoni Macierewicz, poseł PiS. I ubolewa: Jednak nikt z prokuratury, ani z komisji Millera nie próbował potwierdzić tych informacji. W żaden sposób nie zostało to zweryfikowane i wyjaśnione.

    2 lata

    • 4 3

  • 2022-04-16 14:45

    Obejrzyjcie sobie Nocna Zmiana tam jest prawda o Polsce (1)

    2 lata

    • 18 2

    • 2022-04-16 14:59

      Nocne głosowania pis?

      2 lata

      • 3 3

  • 2022-04-16 14:50

    Macie spore doświadczenie rozsiewaniu fake newsów bo historia pokazała że większość

    oficjalnej covidiańskiej propagandy jaką rozsiewał iście to były fake newsy.

    2 lata

    • 16 3

  • 2022-04-16 14:52

    atak samolotu na Pentagon 11 września

    to fejk czy prawda?
    oficjalnie prawda, a wątpiący nie mają głosu
    a relacja z lądowania na księżycu? też wielu wątpi, że odbyła się na żywo

    2 lata

    • 7 3

  • 2022-04-16 14:52

    (7)

    Jeśli napisze, ze widzialem na kanale yt brytyjskiego The Sun, material na którym był ukrainski zolnierz z SBU z dużą naszywka na plecach SS Galizien to to będzie fake, a ja będę ruskim trolem?

    2 lata

    • 16 3

    • 2022-04-16 14:58

      klasykiem mówiąc, to oczywista oczywistość

      2 lata

      • 5 0

    • 2022-04-16 15:07

      to będzie ruska prowokacja, jak możesz wątpić

      2 lata

      • 4 0

    • 2022-04-16 15:10

      I co, do twarzy mu było?

      Dla mnie może być w stroju płetwonurka, byle skutecznie i ostatecznie eliminował kacapów!

      2 lata

      • 3 5

    • 2022-04-16 15:25

      Broniąc prezesa przed kobietami z Bąkiewiczem... (3)

      Będziesz partyjnym patryiotom

      2 lata

      • 1 4

      • 2022-04-16 15:37

        Nazywanie tych wulgarnych stworów kobietami... (2)

        ... to oczywisty fake news! Nie zauważyłeś?!

        2 lata

        • 4 1

        • 2022-04-16 16:12

          Masz na myśli Kempę, Straszydło, i inne lochy maffi, znaczy parti (1)

          2 lata

          • 0 5

          • 2022-04-17 23:33

            Pan/Pani lampart.

            2 lata

            • 1 0

  • 2022-04-16 14:59

    Fake news (1)

    Żeby nie dać się wciągnąć w kabałę, trzeba czytać z przymróżeniem oka takie tuby propagandowe jak np Trójmiasto pl

    Niezależny weryfikator

    2 lata

    • 23 1

    • 2022-04-16 15:09

      Tak jest oglądaczu tv reżimowej kurk

      Skiego

      2 lata

      • 2 6

  • 2022-04-16 14:59

    JKM to ruska onuca (1)

    2 lata

    • 6 8

    • 2022-04-18 13:16

      twoja stara

      2 lata

      • 0 0

5
6
7
8
9

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3232)

Najczęściej komentowane

Taksówkarz-oszust zatrzymany. Wyłudził od turysty ponad 20 tys. zł za kurs

Ponad 20 tys. zł za kurs taksówką

To samo morze, inny kraj, zero problemu z darmową toaletą na plaży

To samo morze, a toalety to nie problem

więcej

Najczęściej czytane