Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Fake news. Jak nie dać się nabrać?

Jakub Chabik
16 kwietnia 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Opinie (633)
Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem. Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

Pierwsze fake newsy i dezinformacje w internecie dotyczyły rzekomego związku szczepień z występowaniem autyzmu u dzieci. Choć ten związek dawno obalono i zaprzeczono mu, do dziś działają strony i profile, które starszą przed tym zagrożeniem.

fot. fotolia/Photographee.eu

Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.



Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.

Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.

Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.

Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki



Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.

1. Zweryfikuj źródło

Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją. W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.

W pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainę w polskich mediach społecznościowych pojawiały się linki do serwisów z kamerami on-line z Kijowa. Miały dowodzić, że w stolicy Ukrainy nic się nie dzieje. Tymczasem kamery pokazywały zapętlony obraz z ostatnich dni przed inwazją.



2. Oceń czy treść jest wiarygodna

Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci. Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jednym ze sposobów weryfikacji autentyczności zdjęcia jest skorzystanie z wyszukiwarki grafiki Google. Można w ten sposób sprawdzić, kiedy zdjęcie zostało po raz pierwszy opublikowane w sieci.

Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.

3. Sprawdź w innym miejscu

Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.

4. Wycisz emocje

Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.

Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?



Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa. Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

Wiarygodna redakcja, poparcie tez z artykułu linkami do stron istniejących organizacji, ale zbyt alarmistyczny wydźwięk i granie na emocjach - to recepta na miękkiego fake newsa.

zrzut ekranu Chip.pl

Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.

Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.

Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.

Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.

Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.

To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.

Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.

Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.

Łowcy fejków



Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Jednym z portali fact-checkingowych, czyli weryfikujących informacje podawane przez inne media, w tym społecznościowe, jest demagog.org.pl

Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.

Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach

O autorze

autor

Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (633) ponad 50 zablokowanych

  • 2022-04-16 15:05

    słuchowisko Wojna światów w 1938 to początki fejków?

    czy może przypisywanie tej audycji wielkiego wpływu na ludzi to fejk? w końcu program wcale nie miał na tyle dużej słuchalności by przestraszyć tak wielu ludzi

    2 lata

    • 9 0

  • 2022-04-16 15:14

    Rozważania filozoficzne...

    Czy istnieje tzw. prawda obiektywna? A może wszystko wokół jest złudzeniem? Interesujące, ale dość jałowe.

    2 lata

    • 3 1

  • 2022-04-16 15:16

    Trzy sita (4)

    Któregoś dnia zjawił się u filozofa Sokratesa jakiś człowiek i chciał się z nim podzielić pewną wiadomością.

    Posłuchaj, Sokratesie, koniecznie muszę ci powiedzieć, jak się zachował twój przyjaciel.

    Od razu ci przerwę powiedział mu Sokrates i zapytam, czy pomyślałeś o tym, żeby przesiać to, co masz mi do powiedzenia, przez trzy sita?

    A ponieważ rozmówca spojrzał na niego nic nierozumiejącym wzrokiem, Sokrates tak to objaśnił:

    Otóż, zanim zaczniemy mówić, zawsze powinniśmy przesiać to, co chcemy powiedzieć, przez trzy sita. Przypatrzmy się temu!

    Pierwsze sito to sito prawdy. Czy sprawdziłeś, że to, co masz mi do powiedzenia, jest doskonale zgodne z prawdą?

    Nie, słyszałem, jak o tym mówiono, i...

    No cóż... Sądzę jednak, że przynajmniej przesiałeś to przez drugie sito, którym jest sito dobra. Czy to, co tak bardzo chcesz mi powiedzieć, jest przynajmniej jakąś dobrą rzeczą?

    Rozmówca Sokratesa zawahał się, a potem odpowiedział:

    Nie, niestety, to nie jest nic dobrego, wręcz przeciwnie...

    Hm! westchnął filozof. Pomimo to przypatrzmy się trzeciemu situ. Czy to, co pragniesz mi powiedzieć, jest przynajmniej pożyteczne?

    Pożyteczne? Raczej nie...
    W takim razie nie mówmy o tym wcale! powiedział Sokrates. Jeżeli to, co pragniesz wyjawić, nie jest ani prawdziwe, ani dobre, ani pożyteczne, wolę nic o tym nie wiedzieć. A i tobie radzę, żebyś o tym zapomniał...

    2 lata

    • 14 3

    • 2022-04-16 15:19

      przez takie gadanie Sokrates musiał umrzeć

      ale i tak miał szczęście żyć w lepszych dla siebie czasach
      dziś miałby znacznie trudniej, bo kto by go słuchał, skoro każdy wie wszystko najlepiej

      2 lata

      • 6 0

    • 2022-04-16 15:27

      tl/dr (1)

      Uncreation

      2 lata

      • 1 0

      • 2022-04-16 15:48

        trudno, może komiks?

        2 lata

        • 1 1

    • 2022-04-16 16:05

      Takie komentarze lubię!

      2 lata

      • 3 0

  • 2022-04-16 15:23

    (6)

    Fake news to wszystkie wiadomosci niezgodne z aktualna linia propagandy w państwie. Np w Polsce aktualnie fale newsami sa wszystkie wiadmosci na temat Ukrainy niezgodne z wiadomosciami-podawanymi przez Agencje Informacyjna Ukrainy. Kiedyś w BBC obowiazywala zasada -podajemy wiadomosci dobre i zle , ale zawsze prawdziwe. Kto dzisiaj pamieta o tej zasadzie.

    billy

    2 lata

    • 20 6

    • 2022-04-16 15:31

      Mędrcu! (2)

      Zdradź, skąd czerpiesz "najprawdziwsze wiadomości", żeby ocenić, co jest fake'm w relacjach z napadniętej przez ruskie bydło Ukrainy?

      2 lata

      • 2 4

      • 2022-04-16 15:46

        czekam (1)

        Obrońcy Wyspy Węży zginęli bohatersko broniąc każdego centymetra ziemi.
        Pośmiertne odznaczenia dla bohaterskich obrońców.
        Obrońcy Wyspy Węży jednak żyją?
        Obrońcy poddali się przeważającym siłom wroga.
        Wymiana jeńców, wśród nich obrońcy wyspy
        co tu było fake newsem?

        2 lata

        • 3 4

        • 2022-04-16 16:35

          Wasilij Wasiljewicz jednym zdobycznym granatem trzonkowym zniszczył pięć faszystowskich Tygrysów!

          Duch Kijowa

          2 lata

          • 1 0

    • 2022-04-16 15:39

      Fake news to wszystkie wiadomosci niezgodne z aktualna linia propagandy w państwie. (1)

      Dokładnie jak w Rosji.
      Całe szczęście jesteśmy w ue i nato. a więc spaślakowi czerwonemu ten sam numer co putinowi nie do końca się udał. Ale stara się jak może w reżimowych mediach publicznych Kremlowska cenzura to jego mokry sen.

      2 lata

      • 3 5

      • 2022-04-16 16:28

        I tak jest teraz w Polsce, niestety

        billy

        2 lata

        • 0 5

    • 2022-04-16 16:35

      ruski trolu ale musiales sie naprodukowac dzisiaj co

      2 lata

      • 3 1

  • 2022-04-16 15:26

    (10)

    Jak wiarygodnym źródłem jest trojmiasto.pl?
    Tak w skali 1 - 10, powiedzmy...

    Czerwona Małpa

    2 lata

    • 17 0

    • 2022-04-16 15:26

      3

      2 lata

      • 6 0

    • 2022-04-16 15:35

      Jeśli chodzi o covid/Ukrainę to daję solidne 2. (1)

      Reszta tekstów o naszym trójmiejskim padole, jest naprawdę dobra i zasługuje na mocną 7.

      GdGa

      2 lata

      • 5 2

      • 2022-04-16 15:38

        Te dotyczące covida zasługują na 1 z minusem

        2 lata

        • 12 0

    • 2022-04-16 15:37

      to zależy w jakim obszarze

      niektóre tematy w ogóle mnie nie interesują, więc nawet nie czytam
      ale w granicach 5/6 to byłbym skłonny przyznać

      2 lata

      • 3 0

    • 2022-04-16 15:38

      Gdyby nie wybitna stronniczość redaktorów w wybranych tematach to pewnie by było z 6-7, a tak to max 2-3

      2 lata

      • 10 0

    • 2022-04-16 16:11

      1. A w skali 0 - 10: 0!

      2 lata

      • 8 0

    • 2022-04-16 16:18

      Wiarygodni w artykułach z działu Historia.

      2 lata

      • 3 2

    • 2022-04-16 20:20

      1

      2 lata

      • 6 0

    • 2022-04-17 08:57

      1

      2 lata

      • 4 0

    • 2022-04-17 16:48

      "Cov. Id. 19 ... 84"

      A to po jedynce to 10 czy ... MINUS 10 ?

      2 lata

      • 3 0

  • 2022-04-16 15:26

    Zaraz zaraz...

    O czy na tym portalu jakiś czas temu nie było artykułu o wizji zalania dużej części Trójmiasta?

    2 lata

    • 14 0

  • 2022-04-16 15:35

    Od stu lat ludzkość głupieje (1)

    Coraz łatwiej "wcisnąć" różne brednie, szczególnie tym, którzy chcą być trendy i gardzą zdrowym rozsądkiem.

    2 lata

    • 11 0

    • 2022-04-16 15:40

      Od 7 lat widzimy ofiary propagandy PZPRPiS

      2 lata

      • 2 3

  • 2022-04-16 15:43

    (2)

    Szczepionki nie były przetestowane i od początku, a już szczepiono nimi ludzi. To od poczatku byl eksperyment medyczny. Co my wiemy o tych szczepionkach dzisiaj? Wlasciwie nic a ludzie idą na zywiol i sobie dają to wstrzykiwać. Tyle ostatnio umiera młodych ludzi...To nie przypadek. Ale zyjcie dalej w ciemnocie i szczepcie sie nawet 5 dawkami.

    Karok

    2 lata

    • 13 4

    • 2022-04-16 15:46

      Właśnie tak robimy. A ty dalej owijaj głowę folią.

      PlayForUkraine.org

      2 lata

      • 1 7

    • 2022-04-16 17:03

      Wiemy, że w UK (astra zeneca na bazie adenowirusa) dziwią się teraz skąd im się wziął u dzieci wysyp zapalenia wątroby...

      ... jak sami mówią najprawdopodobniej pochodzącego od adenowirusów. Szczepcie dzieci, preparaty "są bezpieczne".

      2 lata

      • 3 0

  • 2022-04-16 15:44

    Ryże,WSI 24, po, poko, onet (4)

    Jeden wielki fake

    2 lata

    • 13 0

    • 2022-04-16 16:07

      Boli d*pa że jesteśmy w UE i nie ma cenzury kremlowskiej co? (1)

      Tylko TVPiS i tęmpa propaganda by pasowała co? Pis mingu

      2 lata

      • 2 6

      • 2022-04-17 23:39

        Nie,analfabetomingu

        2 lata

        • 1 0

    • 2022-04-16 16:13

      Banksters pinokio to obraz fejku partii (1)

      2 lata

      • 2 4

      • 2022-04-17 23:40

        Czarny kot polityki, Donald Stefek Burczymucha Gargamel Tusk

        2 lata

        • 1 0

  • 2022-04-16 15:46

    Prawdziwny news: Włochy i Rumunia zamknęły porty dla rosyjskich statków. (5)

    Fake news: Polska zamknęła porty dla rosyjskich statków. Rozumiecie ?

    PlayForUkraine.org

    2 lata

    • 8 1

    • 2022-04-16 16:29

      Polska zamknęła port w Radomiu! (3)

      Suski

      2 lata

      • 0 4

      • 2022-04-16 17:34

        Zamknęła czy buduje ? (2)

        2 lata

        • 0 3

        • 2022-04-16 19:15

          To i to. Jak to PiS (1)

          A ba CPK zakazali obsługi ruskich pasażerów

          2 lata

          • 1 2

          • 2022-04-17 00:41

            Czyli sankcje dziają !

            2 lata

            • 0 0

    • 2022-04-17 13:19

      Prawdziwy news to taki, że TIRy jadą przez granicę mimo sankcji (bez żadnych zmian).

      Fake news: TIRy nie jedą przez granicę.

      2 lata

      • 0 0

6
7
8
9
10

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3232)

Najczęściej komentowane

Taksówkarz-oszust zatrzymany. Wyłudził od turysty ponad 20 tys. zł za kurs

Ponad 20 tys. zł za kurs taksówką

Gdynia pochwaliła się "zagranicznym" raportem, który zrobiła firma żony radnego

Gdynia najszczęśliwsza, ale kto robił raport?

więcej

Najczęściej czytane