- 1 Kto obawia się tramwaju przez Klonową? (272 opinie)
- 2 Jarmark: zobacz jego pierwszy dzień (95 opinii)
- 3 Trójmiejskie mola, których już nie ma (99 opinii)
- 4 Długie Ogrody: ogłoszono konkurs na zmianę (284 opinie)
- 5 Pozbieraliśmy śmieci, ale nie dorzucajcie (96 opinii)
- 6 Mieszkam nad morzem i co mi zrobisz? (373 opinie)
Fake news. Jak nie dać się nabrać?
Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.
Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.
Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.
Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.
Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki
Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.
1. Zweryfikuj źródło
Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.
2. Oceń czy treść jest wiarygodna
Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.
Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.
3. Sprawdź w innym miejscu
Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.
4. Wycisz emocje
Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.
Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?
Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.
Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.
Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.
Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.
Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.
Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.
To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.
Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.
Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.
Łowcy fejków
Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.
Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.
Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach
O autorze
![autor](https://s-trojmiasto.pl/zdj/redaktorzy/cb4ada266ba3fe7f680be79ea4a40524.jpg)
Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.
Opinie (633) ponad 50 zablokowanych
-
2022-04-16 22:22
(2)
Precz precz z TVP 1
- 2 10
-
2022-04-16 23:09
Diabeł cię opętał
- 1 0
-
2022-04-17 07:33
Dokładnie!
Precz z komuną!
- 0 2
-
2022-04-16 22:25
TVP 1 jad jakich mało na świecie (4)
- 4 9
-
2022-04-16 22:58
Płaca ci w rublach ruski trolu? (3)
- 4 1
-
2022-04-16 23:03
Pierwotnie ruble... potem 2 miljardy w złotowkach na propagandę
- 1 0
-
2022-04-16 23:46
(1)
Ale za co płacą? TVP to tuba propagandowa rządu, tak samo bylo za PO. Pomijając tą kwestię to każda TV to tuba propagandowa dla pewnej części ludzi z której czerpie zyski. To nie podlega dyskusji patrząc realnie na świat. TVN to tez tuba propagandowa tylko w innych rękach. Każda ta tuba ma jeden cel mimo, że wydaje się, że mają różne zdania. Mają cel dzielić i skłócać ludzi. Wszyscy skierowali wzrok na rosję bo to również plan, dziś putin zły, a już ludzie zapomnieli kto przez ostatnie 2 lata wymordował 200tys Polaków, zamykając służbę zdrowia. Putin nic mi nie zrobił, bardziej obawiam się naszych rządowych psychopatów, którzy czyhają na moje zdrowie i życier.
- 2 0
-
2022-04-17 07:36
obawiam się naszych rządowych psychopatów,
O to to!
Dzięki nim jednak też otwierają szampany w Moskwie!
Przez nieudaczników umarło więcej Polaków aniżeli Ukrainców.
A i przyznaj, TVP to prymityw :)- 0 3
-
2022-04-16 22:33
Taki tam cytat.... ale chyba prawda (2)
Niewielu znalazłoby się w Polsce odważnych, którzy by potwierdzili, że Jarosław Kaczyński jest przy zdrowych zmysłach. Sytuacja, w której nic mu nie wychodzi a jego plany doprowadziły do gigantycznej inflacji, kryzysu i upadku edukacji oraz obronności, nie może świadczyć o niczym innym jak o głębokich problemach Jarosława Kaczyńskiego ze spójnością osobowości.
- 3 3
-
2022-04-16 22:38
Nie plik na PiS (1)
Bo to nie ich wina, że wybuchła wojna i epidemia. PiS sobie z tym wszystkim poradzi, bo pi nowsze są.
- 0 3
-
2022-04-16 22:42
Mmm
W Rosji jest bardzo dużo biednych ludzi, którzy są w pełni uzależnieni od władzy. Bieda służy tam utrzymaniu Putina na stołku, podobnie jak w Polsce może posłużyć Kaczyńskiemu do utrwalenia swojego panowania. Na czym polega ten system? Im biedniejsze społeczeństwo, im głupsi ludzie, którzy nie znają praw ekonomii ani rynku, tym łatwiej nimi rządzić.
W społeczeństwie powstają dwie warstwy: wąsko pojmowana elita, która zarabia dużo i wysługuje się władzy lub władza pozwala jej zarabiać i cała reszta, biedna, zależna od tego co skapnie z pańskiego stołu. To właśnie dzisiaj obserwujemy w Polsce.- 1 2
-
2022-04-16 22:43
Onet,TVN i fake gotowy (5)
- 10 4
-
2022-04-16 23:10
Boli was że nie ma tylko TVPiS i cenzury putina co? (4)
Mokry sen o PRL 2.0
- 1 7
-
2022-04-17 08:30
Nie oglądać TVN to nie przystoi oraz GW nie czytać (3)
- 7 1
-
2022-04-17 09:59
To nie problem , elektorat pis czytać nie umie (1)
- 0 3
-
2022-04-17 14:29
Czytac i pisac po Polsku totalni donosiciele nie potrafią he he he Bolki
- 1 0
-
2022-04-17 09:59
Wam nic nie stoi, stąd ta gorycz
- 0 0
-
2022-04-16 22:58
To taka ich Chołecka czy Ogórek?
Choć Olga Skabiejewa ma dopiero 36 lat, już zyskała silną pozycję w rosyjskich mediach. Wraz z mężem prowadzi program "60 Minut" na kanale Russia 1, gdzie krytykuje opozycję i powiela proputinowską propagandę.
- 3 4
-
2022-04-16 23:02
TVN powinien być zakazany (1)
- 10 0
-
2022-04-17 07:39
Wiemy wiemy. Mokry sen partii
Tylko TVPiS
- 0 4
-
2022-04-16 23:16
ściemniaj tak długo, aż stanie się to prawdą
powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce. - tak niestety ,,ściemnia wykładowca Politechniki Gdańskiej. To dopiero jest nauka spowodowana niewiarą,,,,, hm rozumiem spadek poziomu Gdańskiej Politechniki.
- 5 0
-
2022-04-16 23:27
Jak się bronić przed fake newsami? To proste. Przestań czytać trójmiasto.pl
- 13 3
-
2022-04-16 23:51
To są dopiero bezczelny portal. @ lata manipulowali kłamali dla zysków, a dziś prawią morały i doradzają.jak unikać manipulacji. Jesli kiedykolwiek będzaie jakiś atak militarny na PL to mam nadzieję, że pierwsze co rozwali to całą siedzibę t.pl. nie szkoda mi tych budynków i tych sprzedajnych ludzi którzy tam [pracują.
- 13 1
-
2022-04-17 02:08
Głupcy bez wiedzy
Szukają "prawd objawionych" w necie. Uczyć się!
- 5 0
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.