- 1 Kto obawia się tramwaju przez Klonową? (272 opinie)
- 2 Jarmark: zobacz jego pierwszy dzień (95 opinii)
- 3 Trójmiejskie mola, których już nie ma (99 opinii)
- 4 Długie Ogrody: ogłoszono konkurs na zmianę (284 opinie)
- 5 Pozbieraliśmy śmieci, ale nie dorzucajcie (96 opinii)
- 6 Mieszkam nad morzem i co mi zrobisz? (373 opinie)
Fake news. Jak nie dać się nabrać?
Problem plotek jest stary jak świat i nie raz był przyczyną krachów giełdowych, waśni i niepokojów, a nawet wojen. Jednak dopiero pojawienie się mediów społecznościowych wyniosło ten problem na nowy poziom. Proponuję więc mały poradnik: jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.
Atak Rosji na Donbas i Krym, a potem kryzys uchodźczy z 2015, pokazały, że jedna - umiejętnie skonstruowana i zręcznie kolportowana - plotka potrafi zmieniać nastroje społeczne, siać ferment, skłaniać całe grupy do określonych, pożądanych przez autora zachowań.
Dziś już wiemy, że powstały wówczas całe tzw. fabryki trolli, gdzie preparuje się, a potem powiela, nieprawdziwe wiadomości, filmy i zmanipulowane obrazy.
Pandemia koronawirusa pokazała, że fake news potrafią być groźne dla zdrowia publicznego - powielane bezkrytycznie plotki, zmanipulowane dane i głos fałszywych "autorytetów" spowodowały niewiarę społeczeństw w ograniczenia i szczepienia, a w rezultacie, wyższą śmiertelność - także, niestety, w Polsce.
Jak się bronić przed fake newsami? Cztery proste kroki
Na szczęście nie jesteśmy bezbronni, a pierwszą linię obrony stanowimy my sami. Dziś więc poradnik: jak się bronić przed plagą fake newsów, jak odróżniać spreparowane informacje od prawdziwych i jak sprawić, żeby samemu nie stać się nieświadomą ofiarą, a nawet współsprawcą.
1. Zweryfikuj źródło
Rada w miarę oczywista, ale niestety nie zawsze stosowana. Najlepszym źródłem najbardziej wiarygodnych informacji są "stare", tradycyjne redakcje. Gazety, stacje telewizyjne, serwisy informacyjne takie jak PAP, BBC, Deutsche Welle czy AFP. Oczywiście redakcje mają swoje sympatie polityczne i starają się przedstawić fakty w takim lub innym świetle, ale nie kolportują fejków, zaś otrzymane informacje weryfikują. Na odwrotnym biegunie są informacje rozpowszechniane przez nieznane nam źródła, zwłaszcza bliżej nieznane lub jednoosobowe - tutaj warto zachować daleko idący sceptycyzm.
2. Oceń czy treść jest wiarygodna
Czasami tytuł jest sensacyjny, ale treść go nie uzasadnia. To "duch kilkalności" - portale żyją z reklam, ale reklamy można nam wyświetlić dopiero wtedy, gdy klikniemy na nagłówek. Tak czy inaczej, warto przeczytać treść i sprawdzić, czy stwierdzenie z tytułu jest uzasadnione przez treść i przytaczane w niej źródła. Jeśli mamy wątpliwości - lepiej nie powielać.
Jeśli w informacji pojawiają się zdjęcia - można użyć wyszukiwania obrazowego Google, aby sprawdzić, czy faktycznie pochodzą z miejsca i czasu, z którymi wiąże je źródło. Może okazać się, że rzekome supertajne anteny zapewniające łączność z obcymi cywilizacjami, to w istocie Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny w Chorwacji.
3. Sprawdź w innym miejscu
Zanim uwierzymy w wiadomość, sprawdźmy ją w innym miejscu, wpisując kilka słów kluczowych w wyszukiwarkę, jak nazwisko bohatera i nazwa miejscowości. Czy inne, wiarygodne źródła też o tym informują? Czy pisze o tym zagranica? Mówią o niej zagraniczne agencje? Nie? To wiadomość prawdopodobnie jest fejkiem.
4. Wycisz emocje
Fake news spreparowane są tak, aby wywoływały silne emocje i "domagały się" przyciśnięcia przycisku udostępnienia / przesłania dalej. Tymczasem powinniśmy zachować się odwrotnie: im bardziej emocjonalna jest treść, tym chłodniejszą głowę powinniśmy zachować. A już w ogóle ostatnie, co powinniśmy robić, to dzielenie się materiałem po przeczytaniu wyłącznie nagłówka.
Czy na plażę będziemy jeździć do Malborka?
Czasami nie mamy do czynienia z fake newsem jako takim, natomiast połączenie sensacyjnego tytułu z prawdziwą informacją tworzy coś niewiele odbiegającego od fejka.
Weźmy informację, że poziom globalnego oceanu podniesie się o 10 metrów, Gdańsk zostanie zalany, a nad morze trzeba będzie jeździć do Malborka, podaną przez redakcję Chip w lutym 2022.
Czy źródło jest wiarygodne? Raczej tak, Chip to tzw. tradycyjna redakcja, wydająca jeszcze niedawno miesięcznik komputerowy, dzisiaj po prostu portal poświęcony nauce, technice i gadżetom elektronicznym.
Czy źródła, na które artykuł się powołuje są wiarygodne? Średnio, nie są to źródła stricte naukowe (np. NASA, PAN albo amerykańskie NOAA), natomiast są to amerykańskie uczelnie, podawane z nazwiskami, choć bez linków do prac naukowych.
Co z emocjami? Na pewno są duże, zwłaszcza dla kogoś z Przymorza albo Dolnego Miasta - 10 metrów podniesienia poziomu mórz to nie jest coś, co zatrzymają nowe wrota przeciwpowodziowe.
Co z treścią? Owszem, podaje, co się stanie, gdy poziom morza wzrośnie, ale nie podaje dlaczego mogłoby się to wydarzyć ani żadnych dat. Szukając dalej możemy znaleźć poważne, naukowe doniesienia na temat rozpadu lodowców szelfowych Antarktydy. Ich całkowita dezintegracja mogłaby sprawić, że wielki lądolód antarktyczny po prostu spłynąłby do oceanu i stopniał - faktycznie powodując szybki (w ciągu kilku lat) przyrost poziomu mórz o kilka metrów.
To scenariusz możliwy - ale bardzo mało prawdopodobny.
Słowem, informację o zatopieniu Gdańska i konieczności przeniesienia plaży w Brzeźnie tuż obok zamku krzyżackiego w Malborku, możemy potraktować jako niezbyt wiarygodną. Spełniła tylko dwa z czterech kryteriów - a to za mało, aby się nią dzielić. Globalne ocieplenie jest faktem, podniesienie się poziomu mórz to także realny scenariusz - ale raczej w długim okresie. Taką informacją nie powinniśmy się dzielić.
Celowo wybrałem nieoczywisty przykład, aby pokazać, że fake news to nie tylko sensacyjne informacje o wężach wychodzących z kanalizacji, "morderczych" szczepionkach oraz pożarze elektrowni w Czarnobylu, ale także rzeczy pozornie wyglądające na wiarygodne. Redaktorzy Chipa zapewne próbowali "podkręcić klikalność" - ale zdecydowanie przesadzili i w rezultacie stworzyli (miękkiego) fejka.
Łowcy fejków
Na koniec, warto polecić serwisy zajmujące się weryfikacją faktów: Demagog.org.pl, Fakenews.pl, fakehunter.pap.pl. Najpopularniejsze fake news są tam rozbierane na czynniki pierwsze ('debunkowane') i często okazuje się, że nie są nawet w części prawdziwe.
Chłodna głowa, łyk zimnej wody, kilka głębokich oddechów i daleko idący sceptycyzm - to ogólne rady, przydatne nie tylko w zwalczaniu fejków.
Inne pomocne źródła:
Strona polskiego rządu: rozpoznawanie nieprawdziwych informacji
Miesięcznik Press: krótki przewodnik po fake newsach
O autorze
![autor](https://s-trojmiasto.pl/zdj/redaktorzy/cb4ada266ba3fe7f680be79ea4a40524.jpg)
Jakub Chabik - inżynier, menedżer, publicysta, naukowiec. Zajmuje się technologiami informatycznymi. Od ponad 20 lat popularyzuje naukę, technikę oraz biznes w mediach. Od ponad 20 lat bezgranicznie zakochany w Trójmieście i Pomorzu. Od 5 lat wykładowca Politechniki Gdańskiej.
Opinie (633) ponad 50 zablokowanych
-
2022-04-16 20:08
Najlepsze diagnozy ma zawsze Ziemkiewicz na swoim kanale (3)
Ale także Warzecha i Otoka F. Warto oczywiście posłuchać (jak ktoś ma chęć) Bartosiaka i Sykulskiego. Warsaw Enterprise Institute i Nowa Konfederacja oraz Jagiellonski także dużo publikują. Goofno scieki jak onet, tvn czy wyborcza to papka dla jelopow.
- 11 11
-
2022-04-16 22:43
W sedno
- 2 3
-
2022-04-16 23:14
może dla Ciebie, ale nie dla wszystkich...
- 2 2
-
2022-04-17 17:11
Bartosiak? Ten który popycha nas do wojny z Rosją? Facet jest po wykładach w stanach jak coś. Ma prać mózgi Polakom i zdziczac nas tudzież zasiewać nienawiść do narodów które stoją w poprzek interesom wall Street.
- 1 0
-
2022-04-16 20:31
prosze nie pisac bzdur (2)
nt. kamer online obserwowałem 2 dni pod rząd kijów i inne miasta widac było puste ulice zadnych zapętleń niby dlaczego miały by byc zapetlenia??? to juz kamera onlie nie jest wiarygodna co wy pie...cie?
- 10 0
-
2022-04-16 22:20
bo ktos skomentowal pod takim filmem ot tak ze to zapetlone i juz zweryfikowali ;) na tych kamerach online jest nawet aktualna data bo musi byc ale tego zaklamany portal juz zapomnial dodac, pisza o fake newsach a sami je rozsiewaja.
- 4 0
-
2022-04-17 08:34
Oni tam też lubią ukrywać to co niewygodne... siebie warci
- 0 0
-
2022-04-16 20:47
Wystarczy być nieufnym wobec tego co czyta się w necie, np.: jak ten portal wychwala prezydętke to trzeba patrzeć na to z tzw. przymrużeniem oka.
Bardzo pomaga sprawdzanie finansowania portali, gazet etc.- 11 1
-
2022-04-16 20:50
Podstawowa ochrona przed fake newsami ? (3)
Nie ogladac telewizji i zablokować tym sobie pranie mozgu. Szukajac samemu informacji, mozna wyciagac wnioski i analizowac. Telewizja po to jest, aby forsowac jedyna sluszną narracje. Jaką ? Niech do rozwiazania zagadki posluzy info, ze cala nasza tv jest w rekach usa i niemiec. A, ze po wojnie niemiaszki oddaly kontrole nad mediami dla usa do 2099 r, to de facto mamy tylko i wylacznie narrację sluząca interesom usa. Blokowanie tresci innych niz jedynej slusznej narracji, tez pokazuje, ze nie jest dla nich dobrze, aby bylo info z kazdej strony w tematach. Bo to by zaczelo rodzic pytania i dociekania u wiekszej ilosci osob. Oczywiscie twardy rasowy beton w ilosciach milionowych i tak lyka co wbija telewizja, ale częśc obecnych wypranych mozgow moglaby sie wypiać na hamerykanskie widzenie swiata. Smieszne, ze na portalu, ktory wciska tylko kity z jedynej slusznej narracji, probują filozofiwać o fake newsach ha ha ha.
- 9 2
-
2022-04-16 20:59
Bzdura (1)
TVP codziennie dementuje fake newsy
- 2 0
-
2022-04-16 21:09
I prawdę głosi
Buahaaaahaaaa
- 1 1
-
2022-04-17 01:53
Wypiąłem się!
Na ruskie "widzenie świata".
- 0 0
-
2022-04-16 21:30
Nie otake Polske walczylim. (3)
- 9 0
-
2022-04-16 22:46
To Bolek mówił! (2)
- 3 0
-
2022-04-16 22:55
Bolek? (1)
Ten którego Biden z szacunkiem wspominał a gnoma czerwonego oglądać nie chciał.
Synka TW balbina- 0 5
-
2022-04-18 00:30
Tak Bolek, ten ktorego podpisy na czerwonym papierze widziała cała Polska.
- 0 0
-
2022-04-16 21:34
Ten artykuł jest
jednym wielkim fejk newsem.
- 13 0
-
2022-04-16 21:48
(3)
Takiej propagandy machalnej i prania mózgu jak jest teraz od 2 lat nigdy nie było. Jedna narracja jedna prawda , jedna strona i jedna prawda
- 13 2
-
2022-04-17 01:57
Co zrobisz? (2)
2 + 2 = 4. To jest jedyna prawda, którą mogą podważać wyłącznie durnie, pojmujesz? Podobnie jest w innych sprawach, więc nie jęcz, że dla twojej przyjemniści nie są prezentowane różne brednie.
- 0 4
-
2022-04-17 22:55
ach tak cymbale jakiś redaktorek z mózgiem rozwielitki decyduje o czym mam prawo wiedzieć i co jest dla mnie dobre?Serio gimbus jakiś ma miec takie kompetencje?
- 2 0
-
2022-04-18 09:02
Tylko że Covidianie ciągle krzyczeli że 2+2=5
- 1 0
-
2022-04-16 22:08
Nie oglądać TVP
- 4 6
-
2022-04-16 22:09
TVP jad jakich mało (1)
- 5 8
-
2022-04-16 22:13
Zwykła prymitywna szczujnia
- 3 2
-
2022-04-16 22:11
Nie oglądać TVN (5)
to nie Polska telewizja. Czerpać wiedzę z TVP i PolskieRadio24 to sprawdzone prawdziwe zweryfikowane wiadomości.
- 12 7
-
2022-04-16 22:13
Piłeś nie PiSz
- 2 11
-
2022-04-16 22:14
Telewizja Vladimira Putina (1)
- 3 8
-
2022-04-17 08:21
Telewizja Putina to WSI 24
Boże chroń Polskę przed PO i PSL
- 6 0
-
2022-04-16 22:21
Marzy się cenzura kremlowska co? (1)
Niedoczekanie bolszewiku
- 2 5
-
2022-04-17 08:21
Bolszewik jest Rudy
- 5 1
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.