W Bazylice Mariackiej w Gdańsku stał niegdyś pomnik Marcina Lutra. Odlana najprawdopodobniej z mosiądzu, posadowiona na wysokim postumencie figura przywódcy reformacji zniknęła tuż po zakończeniu II wojny światowej. Czy uda się odnaleźć osoby, które znają dokładne okoliczności jej usunięcia?
tak, bardzo często, o ile oczywiście są tego warte66%
tak, bo zwykle są to nieliczne zabytki, w których nie płaci się za wstęp11%
tylko wówczas, gdy są naprawdę wyjątkowe21%
nie zdarzyło mi się2%
Górująca nad panoramą Gdańska Bazylika Mariacka służyła w latach 1572-1945 wiernym kościoła ewangelicko-augsburskiego, zwanego potocznie luterańskim. Pod koniec XIX stulecia, w świątyni pojawił się pomnik założyciela tego wyznania, czyli Marcina Lutra.
Pomnik został odlany z mosiądzu w 1883 r. w Berlinie, a jego autorem był ceniony niemiecki rzeźbiarz Rudolf Siemering.
Statua przedstawiała Lutra odzianego w długą szatę, w birecie na głowie oraz dzierżącego Biblię w dłoni. Mosiężna figura został posadowiona na wysokim, kamiennym postumencie, otoczonym kratownicą.
Data ufundowania pomnika nie była przypadkowa - w 1883 r. przypadała bowiem 400. rocznica urodzin "ojca reformacji".
- Pomnik został ufundowany przez lokalną gminę luterańską, co wpisywało się w niezwykle bogate świętowanie okrągłej rocznicy urodzin Lutra. Głównie w krajach niemieckojęzycznych, choć nie tylko, urządzano okolicznościowe wydarzenia, drukowano jego pisma czy właśnie wznoszono pomniki. Musimy pamiętać, że Luter był nie tylko założycielem kościoła ewangelicko-augsburskiego, ale również de facto współtwórcą nowożytnego, literackiego języka niemieckiego, do czego przyczynił się przetłumaczeniem Biblii z języków oryginalnych czyli greckiego i hebrajskiego oraz we fragmentach z aramejskiego zgodnie z jej oryginalnym tekstem. W XIX wieku zaczęto rozumieć historię jako przedmiot narracji i zaczęto masowo upamiętniać ważne wydarzenia i postaci dla danej społeczności. Tym samym pomnik Lutra miał charakter nie tylko religijny, ale również narodowy - tłumaczy dr Jacek Bielak z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Co ciekawe, twórca rzeźby odlał z jednej formy dwie figury Lutra. Druga trafiła do miejscowości Eisleben w Saksonii-Anhalt, gdzie Luter urodził się i zmarł.
Tamten pomnik przetrwał do dziś, natomiast pomnik z Bazyliki Mariackiej zniknął w nieznanych bliżej okolicznościach tuż po II wojnie światowej.
W artykule poświęconym historii pomnika, który został opublikowany w 2001 r. czasopiśmie "30 dni", znajduje się ciekawa relacja, w jakim stanie wyglądała figura tuż przed jej usunięciem.
- Kiedy w ostatnich miesiącach wojny starano się zabezpieczyć szczególnie cenne dzieła sztuki z Kościoła Mariackiego i po spakowaniu w drewniane skrzynie wywożono je poza Gdańsk, pomnik Lutra pozostał w świątyni, która wiosną 1945 r. została wydana na pastwę bomb i płomieni. Ocalał, ale okazało się, że niepotrzebnie. Dla nowych mieszkańców był raczej symbolem niemieckiego nacjonalizmu, a nie reformacji. Podobno ktoś nałożył na posągową głowę hełm, a na trzymanej przez postać księdze napisał "Mein Kampf". Niechciany pomnik usunięto podczas odgruzowywania świątyni w 1946 r. - czytamy w artykule. Tymczasem dr Bielak, który przygotowuje monografię poświęcono zmianom w wystroju Bazyliki Mariackiej, zwraca uwagę, że źródła milczą na temat okoliczności usunięcia pomnika.
Nie wiadomo, kto podjął decyzję w tej kwestii, dokąd trafił pomnik ani w którym roku to nastąpiło. Nie ma na ten temat nawet jednego zdania w powojennej prasie, co udowodniła kwerenda przeprowadzona przez naszego rozmówcę.
- To modelowy przykład zacierania śladów kultury niemieckiej w Gdańsku po 1945 r. Okoliczności usunięcia tego pomnika nie mają oparcia w źródłach. Wynika to z faktu, że kościół Mariacki został odbudowany w podstawowym zakresie dopiero w 1951 r. Do tego roku mamy spora lukę na temat tego, jakie dokładnie prace wykonano w świątyni. Nie ma żadnego śladu w gazetach, że ten pomnik rozebrano. Nie ma również żadnego zdjęcia, wykonanego już po wojnie. Pomnik na pewno przetrwał wojnę, gdyż nie stał w miejscu, gdzie spadły sklepienia kościoła, a jego wnętrze - w przeciwieństwie do innych świątyń w Gdańsku - nie zostało wypalone przez pożar. Nie znałem tej relacji o profanacji pomnika, ale ostrzegam, że takie historie zawsze brać w cudzysłów. Z drugiej strony, nawet jeśli ubarwiona, sporo mówi ona o ówczesnym stosunku Polaków do dziedzictwa Niemców - kontynuuje dr Bielak.
Wielkie zmiany w Bazylice Mariackiej. Film z 2020 r.
Pomnik Marcina Lutra trafił do huty?
Wiele wskazuje na to, że pomnik Lutra z Bazyliki Mariackiej trafił do huty, gdzie został przetopiony.
Historyk sztuki zdecydowanie odrzuca hipotezę, że figura została jako dzieło sztuki wywieziona przez żołnierzy Armii Czerwonej do Związku Radzieckiego. W połowie XX wieku pomnik z końca XIX wieku, czyli kilkudziesięcioletni, nie miał żadnej wartości historycznej.
Zresztą ówcześni konserwatorzy z dużą niechęcią odnosili się do dzieł sztuki i architektury z XIX wieku, którą uważali za sztuczną i wtórną. Z tego powodu burzono zresztą w Gdańsku ruiny XIX-wiecznych budynków.
- Pomnik Lutra nie mógł się ostać z dwóch powodów. Po pierwsze, Polakom kojarzył się - co zrozumiałe - z krwawą okupacją niemiecką. Po drugie, po wojnie kościół został odzyskany przez katolików. Prawdopodobnie ktoś dostał rozkaz brać "hurtem" wszystkie niemieckie, odlane z metalu pomniki, a po ich zebraniu wysłano je jednym pociągiem do huty. Tuż po wojnie, na potrzeby odbudowującego się kraju, bardzo potrzebne były stopy metali, w tym mosiądz. Mam nadzieję, że po artykule zgłoszą się osoby, które znają okoliczności usunięcia pomnika. Na naszych oczach odchodzi pokolenie, które może mieć wiedzę na ten temat. Wszelkie ewentualne informacje na pewno pojawią się w mojej monografii - kwituje dr Jacek Bielak.
Zwracamy się z prośba o zgłaszanie się czytelników, którzy mają wiedzę o okolicznościach usunięcia pomnika Lutra z Bazyliki Mariackiej, do kontaktowania się z redakcją na adres mailowy: news@trojmiasto.pl
Świątynia przeszła w ręce Kościoła rzymskokatolickiego na mocy decyzji Rady Narodowej z 29 stycznia 1946. Najlepiej więc poszukać informacji u ludzie zajmujących się odbudową od 1945 roku.
Czy po II wojnie ktoś widział pomnik. Zapewne, żyją jeszcze jakieś parafianki.
RF
2 lata
15
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-03 23:18
postać nie trzymała Biblii
tylko została przedstawiona w momencie przedarcia papieskiej bulli i ostatecznego zerwania z Rzymem
2 lata
61
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 00:42
Szkoda ze niemieckie miasta nie przetrwaly (2)
Takie jak Gdansk czy Sopot przez wiele lat zacieraly swoje niemieckie korzenie.
rado
2 lata
48
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 16:37
niemieckie to moze byc tylko morderstwa - to cud ze cokowlwiek z tego miasta zostalo. (1)
najchetniej oddalbym im ta cala katedre za pieniadze aby oddali chociaz polowe tego co ukradli Polakom.
y6
2 lata
03
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-05 21:22
Idź pobiegnij do mamusi i się wypłacz z powodu "złych" Niemców.
Wojciech J.
2 lata
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 01:11
A nie doszukujecie się co stalo się z płytami nagrobnymi? (1)
Tymi pocietymi i znalezionymi potem częściowo na Szadolkach? Pocietymi po tzw remoncie i wybudowaniu kapliczki adamowicza? Ciekawość...
2 lata
77
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 16:38
to belo niemiecki - moze i zal ale niemcy tez w czasie wojny nie interesowali sie losem polskiej ludnosci w Gdansku
y6
2 lata
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 07:19
Pomnik po 1946 został zapewne przetopiony na przewody elektryczne, których tak po wojnie brakowało... (1)
Drugie życie pomnika Lutra
2 lata
12
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 07:38
Przewodach z mosiądzu nie słyszałem.
2 lata
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 08:16
Po prostu ktoś go wywiózł do huty. Zapewne, skoro nawet tego nie uważano za zabytek bez papierów, decyzji itd.
Trudno będzie dziś ustalić okoliczności, bo wszystkie osoby zajmujące się odbudową bazyliki oraz jej odgruzowywaniem już nie żyją. Niestety pytanie zostało zadane jakieś 20 lat za późno.
Gdyby zadano je np. w okolicach 1000 - lecia Gdańska, gdy zresztą wiele publikacji poświęconych historii Gdańska powstało to jeszcze by się udało może, choć najważniejsze osoby jak kierujący odbudową przez większość jej trwania inżynier Marian Kossakowski, czy zajmujący się wieloma obiektami Profesorowie Marian Osiński, Jan Borowski, Bronisław Bukowski oraz wiceprezydent Gdańska Władysław Czerny czy bardzo dokumentujący proces odbudowy Gdańska fotograf Kazimierz Lelewicz umarły w latach 80 lub wcześniej.
Jednak wciąż żyli inni np. Józefa Wnukowa, Kazimierz Macur czy jeszcze niedawno stosunkowo żyjący Bohdan Szermer
2 lata
61
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 08:37
Gdańskie zabytki w Warszawie.
W Warszawie jest całkiem spora część gdańskich zabytków , które przebywają tam czasowo od 70 lat. Na razie wszelkie starania o ich powrót nie dały rezultatu.
Stoczniowiec
2 lata
84
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 08:38
Macie krotka pamiec. Lutra wcale nie wywieziono lecz wciaz tam jest. Wystarczy opukac sciany.
2 lata
21
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 08:39
Ruscy złodzieje (3)
Ruskie rabowali wszystko więc i ten pomnik "pojechał" na wschód. Ta banda się nie zmienia, ciągle dzicz co widać w Ukrainie. Tam przyszli pustoszyć Kraj i kiedyś było to samo.
Józef Animals
2 lata
44
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 16:39
wytarto morde niemca ruskim butem aby wiedzial i pamietal (1)
y6
2 lata
13
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-05 02:33
Wania translator nie działa ci poprawnie, rubelki nie wpłyną za propagandę
2 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-05 02:32
Dokładnie tak rosja to morderstwa, rabunki, gwałty i prymitywna azjatycka mentalność
2 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-04-04 08:44
Luter
Luter był szowinistą.
W swoim dziele nakazał... palić Żydów.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
